مانهای ایران (بخش سوم)

موارد استفاده:

ترنجبین را به عنوان ملین، مسهل، محرک اخلاط، صفراآور، محرک قوه باء و مسکن سرفه مورد استفاده قرار می دهند. مقدار خوراک آن بین 10 تا 70 گرم می باشد.

پزشکان سنتی، ترنجبین را جهت برطرف کردن تب و سرفه مفیده دانسته و آن را به عنوان داروی مدر جهت پاک کردن مثانه توصیه نموده اند. علاوه بر این از ترنجبین برای رفع قولنج استفاده نموده اند.

شکرتیغال

شکرتیغال مانی است که در اثر سکونت حشره ای به نام لارینوس نیدیفیکانس، بر روی گیاه شکرتیغال (شکر تیهال)، اکینوپس پرسیکوس یا اکینوپس اسفاروسفالوس، از تیره کاسنی به وجود می آید.

گیاه مولد شکرتیغال گیاهی است که به صورت بوته ای در نواحی معتدل و گرم در آب و هوای خشک، مانند اطراف تهران، شیراز و کرمان به طور خودرو می روید. طول بوته گیاه شکرتیغال حداکثر یک متر و ساقه آن کمی شیاردار و سفیدرنگ می باشد که در قسمت فوقانی دارای انشعاب است. برگ های بزرگ و سخت این گیاه از کرک های ضخیم و درهم مانند نمد پوشیده شده است و دارای خار می باشد. این گیاه دارای گل های آبی رنگ و میوه کرکدار می باشد.

حشره نام برده بر روی شاخه های گیاه شکرتیغال پیله های منفرد می سازد که خود را در آن محبوس می نماید. این پیله ها تقریباً به اندازه یک فندق می باشد که ماده مؤثره شکرتیغال در این پیله ها که به رنگ سفید مایل به نخودی با سطح خارجی ناصاف است، قرار گرفته است. رویل دانشمند اروپایی عقیده دارد که مردم ایران به حشره ای که تولید شکرتیغال می کند، گل تیغال می گویند.

شکرتیغال در آب سرد به مقدار کم محلول و در آب گرم به مقدار بیشتر حل می گردد، ولی در الکل جوش 80 درجه کاملاً حل می شود. محلول یک درصد آن نور پلاریزه را به طرف راست منحرف می کند.

موارد استفاده:

شکرتیغال خاصیت ملین و مسکن دارد و برای سوزش مری و خشونت سینه و معالجه سرفه و صاف کردن آواز و رفع خستگی گلو و معده نافع است.

بیدخشت (بیدانگبین)

بیدخشت مانی است که از گونه های مختلف بید از قبیل سالیکس فراژیلیس و سالیکس پرسیکوس، از تیره بید به دست می آید.

این درخت معمولاً در تمام نقاط ایران بخصوص نواحی البرز، تبریز و اطراف شیراز یافت می شود.

باید توجه داشت که همه بیدها تولید بیدخشت نمی کنند، بلکه شرایط جوی بخصوصی برای تولید بیدخشت مثل خشکی هوا و حرارت زیاد تابستان لازم است. این ماده که بر روی درخت به صورت تکه های بی رنگ چسبیده دیده می شود، گاهی از تنه درخت سرازیر شده و دهقانان به کمک یک تیغه فلزی آغشته به آرد آنها را با ملایمت تراشیده و در کیسه ای که پر از آرد است جمع آوری می کنند تا به هم نچسبد.

بیدخشت ماده ای است شیرین مزه با بویی مطبوع، نیمه سخت و شکننده که در آب نسبتاً محلول ولی در الکل جوش 80 درجه کاملاً محلول می باشد.

موارد استفاده:

بیدخشت دارای خاصیت نرم کننده و کمی ملین می باشد و اغلب به جای شیرخشت که کمیاب و گران است به کار می رود. بیدخشت همچنین برای شیرین کردن داروها به مصرف می رسد.

شکر سرخ (شکر تصفیه نشده)

شکر سرخ فرآورده است که از گیاه ساکاروم افیسیناروم، از تیره گندمیان به دست می آید.

ساکاروم افیسیناروم گیاهی است پایا، دارای ساقه های هوایی بندبند، به طول 1.5 تا 3 متر که قطر آن 2 تا 4 سانتیمتر بوده و دارای قند فراوان می باشد. تکثیر این گیاه به وسیله قلمه زدن و بذر انجام می گیرد.

شکر سرخ به صورت توده های قهوه ای مایل به قرمز می باشد که کاملاً محلول در آب بوده و دارای طعم شیرین است. محلول یک درصد آن نور پلاریزه را به طرف راست منحرف می نماید.

موارد استفاده:

از شکر سرخ در طب سنتی به عنوان ملین استفاده نموده و آن را در هضم غذا مؤثر دانسته اند. علاوه بر این، دارو را مولد خون دانسته و معتقد بودند که باعث تقویت اعصاب و استخوان می گردد. همچنین برای آن خاصیت تقویت کبد نیز ذکر کرده اند. شکر سرخ را علاوه بر این به عنوان ماده مقوی و مدر توصیه نموده اند.