مانها موادی با طعم شیرین هستند که در اثر شکاف از تنه درختان یا برگ های آنها به بیرون تراوش می کنند. مانها دارای اثرات درمانی هستند و گیاهان مختلفی آنها را تولید می کنند. در بخش اول با گروهی از این گیاهان آشنا شدیم. در ادامه به بررسی برخی دیگر از گیاهان تولیدکننده مان می پردازیم.
گز علفی
گز علفی مانی است
که در اثر نیش حشرات بر روی برگ های گونه های مختلف گیاهان تیره بلوط، نظیر کورکوس
والونیا و کورکوس پرسیکوس، به صورت شبنم ظاهر می گردد.
این گیاهان به صورت
درخت و درختچه با برگ های کنگره ای دمبرگ دار متمایل به خاکستری دیده می شوند که
سطح فوقانی آنها کرکدار یا بی کرک بوده ولی در سطح تحتانی کرک های نرم دارند.
قاعده برگ ها تقریباً به شکل برگ با بریدگی بیضوی یا مستطیلی شکل می باشد. گل های
نر به صورت سنبله های دراز و گل های ماده زبانه ای به شکل پیاله کامل می باشد.
میوه ها منفرد، تقریباً بی دم که پیاله اش حلزونی شکل، خاکستری رنگ و کرکدار است.
جمع آوری گز در صبح های زود مردادماه انجام می گیرد. درخت های نام برده در جنگل
های مازندران و لرستان و مخصوصاً کردستان به حالت خودرو یافت می شود.
گز علفی به صورت
تکه های سبز رنگ شکننده در بازار دارویی ایران عرضه می شود که علاوه بر خرده های
برگ، مواد خارجی دیگری مانند خاک روشن نیز به همراه دارد.
موارد استفاده
گز علفی در ردیف گز
خوانسار و جزو ملین های قندی محسوب شده و در طب سنتی به عنوان داروی سینه درد و
ماده مسکن همراه با سایر داروها مورد استفاده قرار گرفته و آن را بخصوص برای تنقیه
استفاده می نمایند.
شیرخشت
شیرخشت یا
شیرخاشاک، مانی است که آن را در اثر نیش حشرات یا تیغ زدن ساقه درختی به نام
فراکسیون اورنوس، از تیره زیتون به دست می آورند.
این درخت در آسیای
صغیر و ایران (بلوچستان، آذربایجان و کوه البرز) و تقریباً در تمام ممالک اروپایی
روییده و در سیسیل و بعضی نواحی کشت می گردد.
![]()
![]()
طول این درخت 5 تا
6 متر بوده و دارای برگ های متقابل می باشد. هنگامی که ده سال از عمر گیاه گذشت در
اثر شکاف دادن تنه یا شاخه های درخت محصول برداری انجام می پذیرد. شیرخشت معمولاً
به شکل دانه های کوچک تا اندازه یک نخود می باشد. این مان در ابتدای خروج از گیاه
سفید رنگ است ولی در مجاورت هوا سخت و به رنگ سفید مایل به زرد یا سفید مایل به
قهوه ای در می آید.
طعم شیرخشت شیرین و
آردی و مطبوع می باشد و در دهان خوب حل شده و ایجاد برودتی مخصوص می نماید. مزه
آردی آن مربوط به آردی است که برای جلوگیری از نچسبیدن به یکدیگر بدان اضافه می
گردد. بوی شیرخشت شبیه به بوی عسل است.
موارد استفاده
شیرخشت را به عنوان
ماده مغذی و دارو مصرف می نمایند. شیرخشت خوب در دهان ذوب شده، ایجاد برودتی مطبوع
می نماید که از تشنگی کاسته و رفع عطش می نماید. این مان جزو ملین های قندی می
باشد.
در زمان های قدیم
که تب های عفونی زیاد و داروهای جدید وجود نداشت. شیرخشت به عنوان داروی مناسب این
بیماری ها تجویز می شد. گرچه اثر آن آنی نیست ولی هیچگونه ناراحتی هم ایجاد ننموده
و یا تولید یبوست نمی کند. فقط اشتها را از بین برده و قوه باع را کم می کند.
شیرخشت برای
کودکانی که مبتلا به سرخک شده اند و یا اشخاصی که از بستر کسالت برخواسته و دوران
نقاهت را می گذرانند تجویز می شود. شیرخشت در بیماری برونشیت مزمن و حصبه توصیه
شده است و آن را همچنین برای درد معده نافع می دانند.
تحقیقاتی که بر روی
شیرخشت به عمل آمده ثابت کرده است که شیرخشت عامل بزرگ ضد تشعشعات اتمی است و می
تواند بشر را 50 درصد در برابر تشعشعات اتمی محافظت نماید.
در طب سنتی ایران
از شیرخشت علاوه بر مصارف فوق الذکر، به عنوان ملین و مقوی معده و روده استفاده
نموده و آن را بخصوص برای برطرف کردن خشونت سینه و حلق مفید دانسته اند. به نظر
دانشمندان سنتی اگر آن را با ماءالشعیر به کار برند، بهترین داروی تب بر خواهد
بود. علاوه بر این، ضماد آن را جلادهنده پوست می دانند.
![]()
![]()