مانهای ایران (بخش اول)

در اواسط مرداد ماه حشرات کوچکی که نوعی پسیلا ( Psylla ) تشخیص داده شده اند، روی بته ها ظاهر شده و پس از جفتگیری  تخم ریزی، حشرات کامل به وجود خواهند آمد، که با فرو بردن خرطوم خود در داخل سرشاخه ها و ساقه های جوان و باریک، صمغ سفید رنگی که همان ماده شیرین گزانگبین است از محل نیش حشره به شکل مارپیچ خارج می شود.

طول حشره در حدود 8 میلیمتر و قطر آن حدود نیم میلیمتر می باشد. رنگ این حشره قهوه ای خاکی است. تعداد حشرات مذکور در اواخر شهریور ماه روی بته های گز بسیار زیاد و غیرقابل شمارش است. محل تجمع این حشره اکثراً روی سرشاخه ها می باشد.

گز خوانسار در اثر فعالیت حشرات از 15 شهریور تا 20 مهر بر روی سرشاخه ها تشکیل می شود. گز تولیدشده بعداً به ترتیب خاصی توسط زارعین تکانده و جمع آوری می گردد. عملیات گز تکانی معمولاً صبح ها و بعدازظهرها که هوا گرم نباشد انجام می پذیرد.

میزان محصول هر بته 8 تا 10 ساله معمولاً 150 تا 200 گرم گزانگبین خالص است. بته هایی که سن آنها کمتر از 5 سال باشد گزانگبین تولید نمی کنند. وزش بادهای نسبتاً تند و احتمالاً ریزش باران در ماه های شهریور و مهر سبب ازبین رفتن تمام ترشح شده و باعث نابودی یا تقلیل محصول می گردد. همچنین آفات نباتی مانند کنه قرمز، شته سبز و موش های صحرایی سبب نابودی محصول گز می گردند. در مورد مبارزه با آفات نباتی باید سیر زندگی حشره مولد گز را در نظر داشت تا از نابودی این حشرات مفید جلوگیری گردد.

ترکیبات و خواص

برطبق تحقیقاتی که تا به حال انجام پذیرفته محلول یک درصد گز دارای پی اچ 5.5 بوده و نور پلاریزه را به طرف راست منحرف می نماید. ارقام زیر نیز در مورد مواد متشکله گز گزارش شده است: خاکستر تام ( 2.26 درصد)، ترکیبات غیرمحلول در آب (ذرات گیاهی) ( 4.72 درصد)، موسیلاژ و صمغ ( 3.02 درصد)، ساکارز ( 2 درصد)، نوعی پلی ساکارید ( 31.16 درصد) و فروکتوز ( 41.2 درصد).

موارد استفاده

گز خوانسار جزو ملین های قندی محسوب شده و علاوه بر مصارف شیرینی سازی آن را به عنوان ماده تسکین دهنده التهاب سینه، تنگی نفس و سرفه مورد استفاده قرار می دهند.

از گز خوانسار در طب سنتی جهت درمان تنگی نفس و خشونت سینه استفاده به عمل آورده و آن را جهت تقویت دستگاه هاضمه توصیه نموده اند.