گل راعی کرکدار

گیاه گل راعی از زمان های بسیار دور به عنوان یک گیاه دارویی مورد استفاده قرار می گرفته است. کلمه «هایپریکوم» از دو بخش «هایپر» به معنی بالا یا زیاد و «ایکون» به معنی تصویر یا تمثیل تشکیل شده است. چنانچه برگ گل راعی در مقابل نور قرار گیرد نقاط فراوان بسیار کوچک و شفافی، مانند سوراخ مشاهده می شود.

«سنت جونزورت» نام انگلیسی گل راعی است و در منابع مختلف نام های دیگری مانند «آمبر» ، «کاموک» ، «پنی جون» ، «روزین رز» و «هرب جون» به آن اطلاق شده است. نام «سنت جونزورت» دلالت بر گلدهی این گیاه در روز بیست و چهارم ماه جون، یعنی روز «سنت جونز» دارد. مردم انگلستان، طبق یک رسم قدیمی در روز سنت جونز این گیاه را روی آتش قرار می دهند. برخی معتقدند مایع قرمز رنگی که هنگام سائیدن گل های این گیاه بین انگشتان دست از آن خارج می شود همان خون «یحیی تعمید دهنده» است. کلمه «ورت» نیز نشان می دهد که گل راعی گیاه دارویی است.

در اولین فارماکوپه که در سال 1618 میلادی منتشر شد از عصاره روغنی گل راعی (که از گل ها و برگ های آن تهیه می شود)، به عنوان یکی از معتبرترین مرهم های زخم یاد شده است. همچنین از کاربرد عصاره روغنی این گیاه در بهبود خراش های سطحی و سوختگی نیز یاد شده است.

از پیکر رویشی گل راعی در بسیاری از منابع علمی معتبر به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. امروزه در صنایع مدرن داروسازی از مواد مؤثره این گیاه ارزشمند، داروهای ضد افسردگی و همچنین داروهایی برای معالجه زخم ها تهیه شده است. تاکنون بیش از 60 نوع دارو از مواد مؤثره گل راعی در کشورهای توسعه یافته تهیه شده. جارسین ، هایپرفورت و هایپریسین از جمله پرفروش ترین آنها می باشند.

از اوایل دهه 90 آزمایشات بالینی درخصوص تأثیر هیپریسین در درمان بیماری های ایجاد شده توسط رتروویروس ها آغاز شد و از گل راعی به عنوان یک گیاه مناسب برای کنترل بیماری «ایدز» نام برده شد.

در منابع فارسی به گل راعی، علف چای، هوفاریقون و هزارچشمان (هزارچشم) نیز گفته می شود.

گل راعی گیاهی علفی، چندساله و متعلق به تیره کلازیاسه یا هایپریکاسه می باشد. این گیاه در آسیا تا سیبری و شمال غرب چین گسترش دارد. گل راعی در آسیای صغیر، شمال و جنوب آفریقا نیز می روید. گل راعی در مناطق مدیترانه ای اروپا و آسیا روئیده و همچنین در شمال و جنوب آمریکا، استرالیا و نیوزلند گسترش دارد. این گیاه کم و بیش در تمام نقاط اروپا می روید. جنس هایپریکم در حدود 400 گونه دارد که مهمترین آنها عبارتند از: پرفوراتوم، هیرسوتوم، تتراپتروم، ماکولاتوم، مونتانوم و الگانس که از بین آنها گونه پرفوراتوم در صنایع داروسازی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

گیاه هایپریکم هیرسوتوم یا گل راعی کرکدار، یکی از گونه های هایپریکم یا گل راعی است که درای ساقه هایی مستقیم و کرکدار و برگ های متقابل و بدون دندانه است. برگ ها تخم مرغی شکل می باشد. گل آذین ها نیز دارای گل هایی به رنگ زرد کمرنگ است. هر گل دارای پنج کاسبرگ است که در انتهای کاسبرگ ها نقاط تیره رنگی وجود دارد که قابل مشاهده است. گل ها همچنین دارای پنج گلبرگ بوده که گلبرگ ها نیز ممکن است دارای نقاط تیره رنگ حاوی فلاونوئید باشند. گل راعی کرکدار بسیار به گل راعی معمولی (گونه پرفوراتوم) شباهت دارد. 

گل راعی از دامنه اکولوژیکی وسیعی برخوردار است و تقریباً در اکثر نقاط جهان می روید. وسیع ترین پوشش گیاهی گل راعی در کشور استرالیا و در ارتفاع 600 متری از سطح دریا با 760 میلیمتر بارندگی سالانه مشاهده می شود.

تحقیقات نشان می دهد مقدار مواد مؤثره گل راعی به ارتفاع از سطح دریا بستگی دارد بطوریکه افزایش ارتفاع سبب کاهش مقدار فلاونوئیدهای گیاه می شود. این گیاه در هوای گرم و آفتابی از کیفیت و کمیت مناسب مواد مؤثره برخوردار می شود. اگرچه گل راعی تا حدودی قادر به تحمل خشکی است و در خاک های سبک شنی با رطوبت کم می روید، ولی در سطوح وسیع کشت باید تحت آبیاری مناسب قرار بگیرد. مقدار هایپرین و روتین در شرایط خشک بیشتر از شرایط مرطوب است.

رویش گل راعی در اماکن سایه سبب افزایش تولید تانن در پیکر رویشی آن می شود. تحقیقات نشان می دهد که با افزایش دما مقدار هیپریسین به طور خطی افزایش می یابد.گل راعی را باید در زمین هایی کشت کرد که فاقد علف های هرز بخصوص علف های هرز چندساله بوده و از مقادیر مناسب مواد و عناصر غذایی برخوردار باشند. این گیاه در دشت ها و خاک هایی که از مقادیر فراوانی ترکیب های هوموسی برخوردار باشند، گل های کمی تولید می کند. گیاه گل راعی همچنین مقادیر زیادی کادمیوم را از خاک جذب و در خود ذخیره می کند. از این رو آن را می توان در خاک هایی که مقدار زیادی فلزات سنگین (5/0 میلی گرم در کیلوگرم) داشته باشند، کشت کرد.

گل راعی گیاهی روزبلند بوده و به سرما نیز مقاوم می باشد. «پی اچ» مناسب خاک برای گل راعی 6 تا 7 می باشد.