گیلاس سورینام

"گیلاس سورینام" یا "پیتانگا" گیاهی درختچه ای یا درختی از خانوده مورد (Myrtaceae) می باشد. این گیاه بومی سواحل شرقی آمریکای جنوبی، از سورینام تا جنوب برزیل بوده و در بخش هایی از پاراگوئه، آرژانتین و اوروگوئه نیز گسترش دارد. در سراسر برزیل و اوروگوئه این گیاه را به عنوان گیاهی مقاوم در برابر آفات، آسان رشد و همچنین سرشار از آنتی اکسیدان ها می دانند. این درخت همچنین در غرب هندوستان نیز رشد می کند. از این گیاه اغلب به عنوان درختی زینتی در باغ ها یا در فضاهای سبز و یا حاشیه کاری ها نیز استفاده می شود. در گذشته جزو گیاهان زینتی تلقی می شده اما به دلیل رشد آسان و گسترش زیاد آن در نواحی بومی، به عنوان یکی از گونه های گیاهی هرز برای باغ ها قلمداد می شود. 

گیلاس سورینام به صورت درختچه ای بزرگ یا درختی کوچک با فرمی مخروطی شکل و کند رشد که می تواند تا 8 متر نیز ارتفاع داشته باشد دیده می شود. در هنگام کوبیدن یا بریدن یا خرد کردن شاخه ها و برگ های این گیاهان، رزینی معطر از آنها ساتع می شود که می تواند برای افراد حساس، مشکلات تنفسی ایجاد کند. برگ ها دارای آرایش متقابل و تخم مرغی – نیزه ای شکل هستند. برگ های جدید آنها به رنگ های برنزی، مسی یا مسی – صورتی دیده می شوند ولی برگ های بالغ به رنگ سبز تیره و براق و به طول بیش از 4 سانتیمتر مشاهده می گردند. رنگ برگ ها در طول زمستان به قرمز تغییر می یابد. گل ها دارای چهار گلبرگ به رنگ سفید بوده که در خوشه های گل بلند و باریکی ظاهر می شوند. این گل ها دارای حدود 50 تا 60 عدد پرچم سفید با دانه های گرده زرد رنگ می باشند که بسیار محسوس و مشخص است. گل های این گیاهان به صورت گروه های چهارتایی در کنار برگ ها ظاهر می شوند. میوه های این گیاهان به صورت سته ای با 7 تا 8 شیار مشخص، به رنگ های سبز تا زرد در میوه های نارس و قرمز روشن تا سیاه در میوه های رسیده دیده می شوند. گوشت این میوه ها به رنگ های نارنجی تا قرمز، بسیار آبدار و دارای مزه ای ترش (در میوه های نارس) تا بسیار شیرین (در میوه های رسیده) است. هر میوه ها حاوی یک بذر بزرگ و گرد است. در برخی موارد نیز هر میوه دارای دو تا سه بذر کوچک به رنگ قهوه ای روشن می باشد. 

گیلاس سورینام با نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری سازگاری یافته است. در فیلیپین از سطح دریا تا ارتفاع 1000 متری بالاتر از سطح دریا یافت می شود. در گوآتمالا تا ارتفاعات بیش از 1800 متر بالاتر از سطح دریا نیز وجود دارد. گیاهان جوان در دماهای کمتر -2.2 درجه سانتیگراد (28 درجه فارنهایت) از بین می روند. اما گیاهان بالغ در دماهای -5.5 درجه سانتیگراد (22 درجه فارنهایت) ممکن است به صورت سطحی آسیاب ببینند. 

این گیاهان از نظر نیاز نوری به آفتاب کامل نیاز دارند و در این شرایط شاداب تر می مانند.

درختان مذکور به بارندگی های متوسطی احتیاج دارند و به دلیل داشتن ریشه های عمیق می توانند در شرایط فصول خشک نیز دوام بیاورند. 

گیلاس سورینام در هر نوع خاکی از قبیل شنی، لومی شنی، سنگین رسی، آهکی و حتی خاک های غرقابی می توانند رشد کنند. اما نسبت به خاک های شور حساس می باشند. 

کاربردها و خواص درمانی:

در گذشته از این گیاهان به دلیل تولید گل ها و میوه های زیبا و فرم مخروطی درختچه ها به وفور به عنوان گیاهی زینتی استفاده می شد. از این گیاهان همچنین برای تهیه ی بونسای نیز استفاده می شود.

میوه ها دارای ارزش خوراکی بوده و از نظر گیاهشناسی جزو سته ها دسته بندی می شوند. مزه و طعم این میوه ها از شیرین تا ترش در کولتیوارهای مختلف و بسته به درجه رسیدگی آنها متفاوت است. به طوری که میوه هایی به رنگ قرمز تیره تا سیاه بسیار شیرین ولی میوه های سبز رنگ تا نارنجی رنگ بسیار ترش مزه می باشند. از این میوه ها به خصوص در نواحی بومی به فراوانی در تهیه ی مرباها و ژله ها استفاده می شود. همچنین این میوه ها سرشار از ویتامین ث و منبع خوبی از ویتامین آ هستند. 

در برزیل، برگ های این گیاهان را در زیر سقف منازل می چپانند. این کار سبب می شود که ماده ای رزینی و خوشبو از این برگ ها ساتع شود که سبب دفع حشرات در منزل می گردد. 

در بخش هایی از اوروگوئه، از برگ های این گیاهان در تهیه ی نوعی چای استفاده می شود. 

در مورد خواص دارویی این گیاهان نیز تحقیقات متعددی صورت گرفت که نشان می دهد اسانس این گیاهان دارای خواص کاهندگی فشار خون، ضد قند خون یا دیابت، ضد تومور و ضد درد می باشند. همچنین فعالیت های ویروس کشی و قارچ کشی نیز از خود نشان داده است. این اسانس علیه میکروارگانیسم هایی نظیر Trichomonas gallinae ، Trypanosoma cruzi و Leishmania amazonensis فعالیت می کنند. 

در آمریکای جنوبی نیز در سطح وسیعی از این گیاهان برای درمان بیماری های معده استفاده می شود.

برگ های این گیاهان حاوی مواد معطر سیترونلا، سینئول، ترپنین، سزکوئی ترپن ها و ترکیبات دیگری است.

ارزش غذایی:

هر صد گرم از بخش خوراکی یا میوه های این گیاه حاوی حدود 43 تا 51 گرم کالری، 85.4 تا 90.70 گرم آب، 0.84 تا 1.01 گرم پروتئین، 0.4 تا 0.88 گرم روغن، 7.93 تا 12.5 گرم کربوهیدرات ها، 0.34 تا 0.6 گرم فیبر، 0.34 تا 0.5 گرم خاکستر، 9 میلیگرم کلسیم، 11 میلیگرم فسفر، 0.2 میلیگرم آهن، 1200 تا 2000 IU ویتامین آ (کاروتن)، 0.03 میلیگرم تیامین، 0.04 میلیگرم ریبوفلاوین، 0.03 میلیگرم نیاسین و 20 تا 30 میلیگرم آسکوربیک اسید می باشد.