۱۴۰۰ نهم اسفند

علف هرز چیست؟

علف هرز به گروهی از گیاهان که می‌توانند در حد بالایی از لحاظ کمی و کیفی به محصولات سالانه و دایمی در یک سال خسارت بزنند گفته می‌شود. به بیان دیگر علف هرز گیاهی است که ناخواسته در زمین‌های کشاورزی رشد می‌کند و با رقابت با گیاه اصلی به کمیت و کیفیت آن آسیب می‌زند.

  

نحوه زندگی علفهای هرز

برخی از علفهای هرز تولید بذر می کنند، آنها معمولاً یکساله اند و ریشه های نازک دارند، مشهورترین علفهای هرز یکساله عبارتند از : گندمک، خُرفه، خاکشیر، یولاف، تُرُبک، و چَچَم.

برخی از علفهای هرز یکساله در تابستان و بعضی در بهار، گل و بذر می دهند. علفهای هرز دوساله هم وجود دارند، مثلاً هویجک گیاهی است دوساله که در سال دوم به گل می نشیند. مبارزه با علفهای هرز بذری، چندان مشکل نیست؛ فقط باید با روش صحیح آشنایی داشته باشیم. بعضی از علفهای هرز به وسیله پاجوش یا ساقهای زیر زمینی تکثیر می شوند که خارج نمودن آنها از باغچه کمی مشکل بوده و حوصله زیادی می خواهد.

زیان های علف های هرز

ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ زﯾﺎﻧ ﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻔﻬﺎی ﻫﺮز وارد ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ:

ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ، آب و ﮔﺎز - ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻦ ﻧﻮر آﻓﺘﺎب - اﺷﻐﺎل زﻣﯿﻦ - اﯾﺠﺎد رﻗﺎﺑﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﻠﻔــﻬﺎی. ﻫﺮز وﻣﯿﺰﺑﺎن (ﮔﯿﺎه اﺻﻠﯽ ﺗﺤﺖ ﮐﺸﺖ)  آلوده کردن محصول و ایجاد تغییرات ﮐﯿﻔﯽ و ﮐﻤﯽ در آن - اﯾﺠــﺎد. ﻣﺰاﺣﻤﺖ درﮐﺎر ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت - اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮدن ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺖ در ﻣﺤﺼــﻮل - ﻣﯿﺰﺑـﺎن ﺷـﺪن ﻋﻠﻔـﻬﺎی ﻫـﺮز ﺑـﺮای. ﺣﺸﺮات، ﻗﺎرﭼﻬﺎ،وﯾﺮوﺳﻬﺎ و ﻏﯿﺮه - اﯾﺠﺎد آﻟﺮژی در اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮاﻧــﺎت - اﯾﺠـﺎد اﺳـﺘﻬﻼک ﺑـﺮای ادوات و ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت ﮐﺸﺎورزی -ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪن ﺑﺬور و اﯾﺠﺎد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻮﺟــﺎری - ﭘﻮﺳـﯿﺪه ﺷـﺪن ﺑـﺬور در اﻧﺒﺎرﻫـﺎ -. ایجاد مخفیگاه مناسب برای جوندگانی چون موش - کاهش محصول و ایجاد تغییرات کیفی در آن – ایجاد حریق و...


تقسیم بندی علف‌های هرز از روی ویژگیهای ساقه

    علفی‌ها
    بوته‌ای‌ها
    درختچه‌ای‌ها
    شبه درختچه‌ای یا خشبی‌ها
    شبه درختی‌ها و درختان

تقسیم بندی ساقه از روی محیط زندگی

    ساقه گیاهان دولپه‌ای علفی
    ساقه گیاهان تک لپه‌ای
    ساقه‌های تغییر شکل یافته
        ساقه‌های هوایی خزنده
        ساقه‌های زیرزمینی
        ساقه‌های پیچان یا پیچکها
        ساقه‌های برگ نما
        ساقه‌های گوشتی
        ساقه‌های خارنما

رده بندی گیاهشناسی

سیستماتیک یا رده بندی گیاهی و جایگاه علف‌های هرز در طبقه بندی گیاه شناسی:

    گیاهان بدون آوند
    آوندداران
        نهانزادان آوندی
    دانه داران
        بازدانگان
        نهاندانگان
    دولپه ایها
    تک لپه ایها
    دم اسبیان

سرخس‌ها

    سرخس‌های آبزی
    سرخس‌های خشکزی
    پرسیاوشان معمولی
    پرسیاوشان پاسیاه
    سرخس صخره‌ای
    سرخس مارزبان
    سرخس بسفایج (بسپایک)
    زنگی‌دارو
    سرخس پرعقابی
    سرخس پنجه‌ای
    سرخس نر


علف‌های هرز ایران بسیار متنوع و از تیره‌ها یا خانواده‌های مختلف‌اند. گیاه هرز گیاهی است که ناخواسته در زمین‌های کشاورزی رشد می‌کند و با رقابت با گیاه اصلی به کشت لطمه می‌زند. بنابراین گیاه هرز بی مصرف یا ماهیتا مضر نیست بلکه از نظر کشاورزی هرز به‌شمار می‌رود. بسیاری از گیاهانی که در اینجا نام برده می‌شوند مصرف خوراکی و علوفه‌ای و داروئی و تزئینی هم دارند.

مبارزه با علفهای هرز

روشهایی که میتوان توسط آنها قدرت رقابت گیاهان تحت کشت (گیاه اصلی) را نسبت به علفهای هرزبالا برد افزایش تراکم - نحوه کود دادن - استفاده از مالچ - نشاء کردن – کشت مخلوط - انتخاب واریته مناسب-آللوپاتی

7-رعایت نکردن نکات بهداشتی و عدم جمع آوری صحیح و به موقع علفهای هرز وجین شده نیز
9- درخصوص علفهای هرز انگل نظیر سس، باید حتما" این نکته را مدنظر قرار داد که علاوه بر بذر، هرقطعه از قسمتهای مختلف گیاه قادر به رشد مجدد بوده و به راحتی توانایی انتشار و انتقال را دارند.

الف – پیشگیری (PREVENTATION)

1- استفاده از بذور بوجاری شده
2- عدم استفاده از کودهای نپوسیده دامی
3-جلوگیری از به بذر نشستن علفهای هرز حواشی مزارع، باغات، پارکها، جویها، کانالهای آبیاری و غیره
4- کنترل آبهای ورودی به قطعات، بدین صورت که در طول مسیر آبیاری علف هرز وجود نداشته باشد.
5- ایجاد بادشکنهای مناسب جهت پیشگیری از انتشار علفهای هرزی که بذور آنها توسط باد جابجا می گردند.
6- کاربرد علفکشها در مراحل قبل از رشد (Pre-Emergence ) و در ابتدای رشد (Post-Emergence)
7- تمیز نمودن ماشین آلات و ادوات کشاورزی قبل از ورود به مزرعه و یا قطعه مورد نظر

ب – ریشه کنی (Eradication)

ریشه کنی یعنی از بین بردن کامل یک گیاه ، به عنوان مثال در جنگلهای سوزنی برگ آمریکا جهت مبارزه با دارواش توصیه گردیده که کلیه میزبانهای این انگل را از بین ببرند.
چنانچه در منطقه ای علف هرز جدیدی پیدا شد، اقدام ریشه کنی می تواند از گسترش آن جلوگیری نماید. هنگام ریشه کنی می بایست حتی المقدر از عوارض جنبی ناشی از دخالت در محیط جلوگیری گردد.

ج - مبارزه مکانیکی

منظور از مبارزه مکانیکی چیدن و وجین کردن علفهای هرز توسط کارگر و یا ماشین آلات کشاورزی می باشد.

د - مبارزه فیزیکی

از مبارزات فیزیکی میتوان سوزانیدن و یا یخ آب زمستانه را نام برد که موجب نابودی علفهای هرز می گردد.

ه - مبارزه زراعی

ضمن عملیات کاشت، داشت و... میتوان با علفهای هرز مبارزه نمود. اجرای شخم عمیق، بویژه در خصوص بذور علفهای هرز با قوه نامیه کم و با هدف خارج ساختن ریزوم جمع آوری آن به کمک دندانه. اجرای تناوب کاشت، مثلاً کشت گیاهان سایه دهنده جهت مبارزه

و - مبارزه بیولوژیک

منظور از مبارزه بیولوژیک یعنی استفاده از عوامل طبیعی دشمن، برای کنترل علفهای هرز، شایان ذکر است که استفاده از حشرات(Phytophage) حائز اهمیت است.

ز - مبارزه شیمیایی

برای از بین بردن علفهای هرز میتوان از علفکش های مختلف، تحت شرایط مناسب و با در نظر گرفتن کلیه نکات مهم استفاده نمود.
علفکش ها را اگر بطور صحیح، با غلظت مناسب، زمان به موقع و روش درست مورد استفاده قرار ندهیم، نه تنها نتیجه مطلوبی عاید نخواهد شد بلکه به گیاه اصلی تحت کشت نیز خسارات جبران ناپذیری را وارد خواهد نمود.

چگونگی تاثیر علفکشها

1- علفکشهای تماسی
علفکشها ممکن است به صورت تماسی عمل کنند. یعنی با کاربرد آنها روی قسمتهای هوایی گیاه
2- علفکش های سیستمیک
پس از کاربرد علفکشهای سیستمیک، چه روی قسمتهای هوایی و چه از طریق برگها، ساقه های سبز و یا ریشه،جذب گیاه شده و به نقاط مختلف گیاه انتقال می یابد.
3-علفکشهای خاک

زمان و موارد مصرف علفکشها

علفکشها را میتوان روی اندامهای هوایی گیاه، نظیر برگ، ساقه و یا خاک مورد استفاده قرارداد. بعضی سموم را میتوان در سطح خاک پاشید و یا اینکه پس از آماده کردن زمین، با غلظت مشخص روی خاک پاشیده و باانجام یک شخم سطحی با خاک مخلوط نمود.
الف - پیش کاشت ( pre - planting )
ب- پیش رویش (pre-emergence)
ج- پس رویش (Post -Emergence)
اینگونه علفکشها را میتوان پس از سبز شدن گیاه تحت کشت و علفهای هرز مصرف نمود. این دسته ازعلفکشها را میتوان به صورت انتخابی مصرف نمود. به گونهای که بدون آسیب رسانیدن به گیاه اصلی،علفهای هرز را نابود سازند.

اختلاط علفکش با آب آبیاری (هربیگیشن HERBIGATION )
مقدار آب لازم برای نفوذ کافی علفکش در داخل خاک از 1 تا 3 سانتیمتر مکعب وبسته به عوامل اشاره شده فوق فرق می کند. برچسب بسیاری از علفکشهای مورد استفاده در خاک، امکان استفاده آنها را از طریق سیستم آبیاری مشخص می کند. معمولا" این روش که بوسیله آب آبیاری علفکشها را منتقل میکنند، سم آب (Herbigation) می نامند.

اگر قبل از تزریق، علفکش بایستی رقیق شود، همزدن هنگام تزریق الزامی است. پمپ تزریق بایستی به سیستم آبیاری متصل شود تا در صورتیکه آب چاه قطع شد. علفکش در داخل سیستم حرکت نکند یا در صورت ازکار افتادن پمپ سوم، به داخل چاه منتقل نگردد.
فرمولاسیونهای تجاری چندین علفکش تیوکارباماتها، آلاکلر، آترازین و بعضی ترکیبات دیگر ازاستعمال می شوند. بعضی از (Center Pivot) جمله علفکشهایی هستند که با آبیاری فوارهای علفکش های تیوکاربامات را نیز همراه با متدهای ردیفی یا نشتی استفاده می کنند. در این حالت، علفکش توسط نیروی جاذبه وارد آب آبیاری می شود.در ذیل به چگونگی اصول و روش کار به اختصار اشاره میگردد ولی باید این نکته را مد نظر داشت که هنر انتخاب علفکش، دوز مصرفی و دیگر نکات تخصصی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و حتماً باید تحت نظارت پیگیر کارشناس مربوطه انجام پذیرد چرا که علفکشها همانند شمشیر دولبه ای هستند که اگر به گونه ای اصولی و تخصصی از آنها استفاده نشود، خسارات جبران ناپذیری بر جای خواهند گذاشت.

در حال حاضر هربیگیشن در سراسر دنیا با موفقیت در محصولات مختلف بکار میرود. این روش در تمام انواع آبیاری اعم از غرقابی، نشتی، بارانی و قطرهای قابل اجراء است و بسته به نوع آبیاری میتواند به دوصورت زیر به انجام برسد:

1 - مساحت مزرعه مورد نظر را بدقت اندازه گرفته و نتیجه را به هکتار تبدیل کنیم.
2 - زمان مورد لزوم، برای آبیاری مساحت مورد نظر را براساس تجربه قبلی و یا به روشهای متعارف تعیین کنیم.
3 - مخزن دستگاه مصرف سم را از سم موردنظر پر کرده و آنرا در اول زمین مورد نظر بر روی نهر آبیاری قراردهیم. توصیه می شود برای اختلاط بهتر سم با آب آبیاری در پایین دست دستگاه مصرف سم، مانعی مانند دو قطعه چوب یا آهن به صورت ضربدر و یا تخته سنگ نسبتا" بزرگی در داخل نهر قرار دهیم تا آب دچارتلاطم شده و کاملا" با آن مخلوط گردد.
4 - با در نظر گرفتن نوع خاک و علفهای هرز رایج در منطقه، دوز مصرف علفکش را تعیین و با استفاده ازفرمول زیر میزان ورود سم از دستگاه به داخل نهر آبیاری (دبی دستگاه) را محاسبه کنید:
دوز سهم (لیتر در هکتار)=دبی × 0,06 (ضریب ثابت)مساحت × زمان آبیاری
5 - شیر خروجی دستگاه را کمی باز و سم خارج شده را به مدت یک دقیقه در یک استوانه مدرج یا ظرف مناسب دیگری جمع آوری کنید و حجم آن را اندازه بگیرید. رقم حاصله را با عدد محاسبه شده در بند( 4)مقایسه و در صورت عدم تطابق دو عدد باهم با کمتر یا زیادتر باز کردن شیر خروجی، میزان خروج سم را دراندازه مورد نیاز تنظیم کنید.

ب - طریقه اجرای هربیگیشن در سیستمهای تحت فشار:

در سیستمهای تحت فشار شامل آبیاریهای بارانی(Sprinkler) لوله مشبک( Gated Pipe) و قطرهای (Drip) که در آنها نیروی لازم برای به حرکت درآمدن آب، توسط پمپ های آبیاری تامین میگردد. در این سیستمها، سم با بکارگیری وسایل خاص، بداخل سیستم آبیاری تزریق و یا مکیده شده در مزرعه پخش می شود.
در سیستم هایی که از آب چاه و یا هر نوع لوله کشی برای آبیاری استفاده می شود، سم باید توسط پمپ انژکتورکه قادر به تولید فشاری در حدود یک اتمسفر بیشتر از فشار پمپ آبیاری باشد، به داخل سیستم تزریق گردد.محل تزریق سم به داخل سیستم میتواند قبل از پمپ آبیاری و یا بعد از آن باشد که حالت اول به دلیل اختلاط کاملتر سم با آب، بیشتر مورد توصیه است. برای جلوگیری از آلوده شدن اتفاقی منبع آب باید در محلی قبل ازمحل تزریق سم به داخل سیستم، یک شیر یک طرفه نصب شود تا در صورت ازکار افتادن ، سم وارد چاه و یا سیستم لوله کشی نشود. هر دو پمپ آبیاری و انژکتور باید توسط مدار و یا دستگاه واحدی کنترل شوند تا چنانچه یکی از آنها به هردلیلی از کار بازماند، دیگری نیز بطور خودکار متوقف گردد.

مزایای هربیگیشن

در مقایسه با روشهای معمولی کاربرد علفکشها هربیگیشن دارای مزایای متعدد به شرح زیر میباشد:
1 - پخش سم در زمین با روش هربیگیشن از سایر روشهای سمپاشی یکنواختتر است. هربیگیشن به قدری دقیق عمل میکند که در بعضی از کشورها، تعدادی از علفکشها، فقط به این روش اجازه مصرف دارند.
2 - در هربیگیشن برای مصرف سم، به سمپاشی و برای اختلاط آن با خاک، به وسایل خاص و دیگر ماشین آلات کشاورزی نیازی نیست.
3- در هربیگیشن، نیاز به کارگر و هزینه های کارگری بسیار کمتر از سایر روشهای سمپاشی است.
4-در هربیگیشن، خطر حرکت ذرات سم با باد(Drift) و آلودگی زمینهای اطراف بسیار کمتر از سایر روشهای سمپاشی است.
5 - در شرایط نامساعد جوی مانند، باد، باران، گرماو سرما تاثیری به کارآیی هربیگیشن ندارند و قادر به جلوگیری از اجرای آن نیستند. در صورتی که سمپاشهای متعارف، اثر عوامل محیطی بسیار شدید است و مخصوصاً باد شدید و بارندگی می توانند از انجام سمپاشی جلوگیری کنند.

  shahab