پژوهش ها نشان مي دهند كه پيوند سبزيجات مي تواند در كاهش خسارات بسياري از قارچ هاي خاكزاد، باكتريها، ويروس ها و نماتدها مؤثر باشد. پيوندزدن توانسته است باعث حذف پژمردگي ورتيسيليومي و فوزاريومي كدوئيان و گوجه فرنگي در سيستم هاي پرورش سبزيجات كشورهاي ژاپن ، كره جنوبي و يونان گردد. از پيوند سبزيجات در نيوزيلند براي كاهش سطوح پوسيدگي چوب پنبه اي ريشه (corky root rot) استفاده مي شود. در كشورهاي مراكش و يونان از پيوند سبزيجات جهت كنترل نماتد غده ريشه (root-knot) با عامليت "Meloidogyne sp" در بوته هاي گوجه فرنگي و كدوئيان سود مي جويند.
بسياري از پژوهندگان توصيه نموده اند كه پيوند سبزيجات بايد وسيعاً جايگزين استفاده از گاز "متيل برومايد" در مديريت بيماريهاي خاكزاد گردد. از پيوندزدن سبزيجات در توليدات باغباني قاره آسيا براي حذف پژمردگي باكتريايي گياهان خانواده سولاناسه نظير فلفل و گوجه فرنگي استفاده مي شود. از پيوندزدن سبزيجات در مناطق گرمسيري جهان نظير برونئي در شرق آسيا كه پژمردگي باكتريايي بشدت شايع و خسارتزا است، بهره مي گيرند. در يك بررسي با استفاده از بوته هاي پيوندي و غير پيوندي گوجه فرنگي براي مقابله با بيماري پژمردگي باكتريايي در هندوستان مشخص شد كه 100% بوته هاي غيرپيوندي در طي يك دوره بسيار كوتاه نابود مي شوند درحاليكه بوته هاي پيوندي به مرحله توليد رسيده و 4 برابر حالت عادي بوته هاي رسمي به توليد محصول مي پردازند.
پيوند سبزيجات مي تواند تأثيرات شگرفي بر توليدات گياهي در شرايط تنش هاي غير زنده يا محيطي بگذارد و عملكرد را از كاهش برهاند. بايد توجه داشت كه بيش از يك سوّم كل اراضي فارياب جهان متأثر از شوري هستند كه موجب نزول كمي و كيفي توليدات كشاورزي مي شوند درحاليكه پيوند سبزيجات بر روي پايه هاي متحمل به شوري مي تواند از كاهش راندمان محصول در چنين شرايطي بكاهد. پيوند سبزيجات براي كاهش اثرات منفي تنش رطوبت اشباع خاك نيز كاربرد يافته است. پيوند سبزيجات نشانداده است كه گياهان را نسبت به محيط هاي بسيار گرم و نسبتاً سرد متحمل مي سازد و بدينگونه بر دوره رشد گياهان و نتيجتاً ميزان توليدات گياهي و درآمدهاي حاصله زارعين افزوده مي گردد.
عملكرد محصول در برخي ارقام هندوانه با استفاده از پايه هاي مقاوم بميزان 106 درصد در استراليا افزايش داشته است. ارقامي نظير "Maxifor" براي استفاده بعنوان پايه پيوند اصلاح گرديده اند و جهت استفاده در گلخانه ها مناسبند. چنين ارقامي داراي توانايي بيشتري در جذب آب و عناصر غذايي هستند.
مراحل پيوندزدن سبزيجات :
اگرچه پيوند سبزيجات بسيار سهل و ساده است امّا بايد طي مراحلي چون : انتخاب پايه ، تاريخ بذركاري ، زمان پيوند ، دوره التيام و زمان انتقال به مزرعه بشرح زير با دقت مديريت گردد :
1) انتخاب پايه و پيوندك مناسب :
معمولاً از ارقامي بعنوان پيوندك بهره مي گيرند كه داراي خصوصيات ميوه دهي مطلوب باشند لذا در گروه گوجه فرنگي هاي رسمي ارقامي نظير : "Clude german Johnson" ، "Cherokee purple" و "Kellogg`s breakfast" از سايرين بارزترند.
ضمناً ارقامي بعنوان پايه پيوند انتخاب مي گردند كه از توانايي مقاومت در برابر شيوع بيماريها و آفات خاكزاد و تنش هاي غير زنده و همچنين قابليت توليد محصول مناسب حتي در عدم حضور عوامل پارازيتي برخوردار باشند. براي انتخاب بهترين پايه ها ضرورت دارد كه پتانسيل حضور پاتوژن ها در مزارع شناسايي گردد.
مزارعي كه به پرورش بادمجانيان اختصاص مي يابند، معمولاً در معرض ابتلا به بيماريهاي پژمردگي باكتريايي قرار دارند. اين بيماري در مناطقي نظير شمال شرقي كاليفرنيا آنچنان شيوع يافته كه باعث رها شدن بسياري مزارع گرديده است. پژمردگي ويرتيسيليومي در مزارع منطقه "آپالاچاين" منجر به خسارات سختي بر بوته هاي گوجه فرنگي شد زيرا شرايط اقليمي براي گسترش بيماري مذكور فراهم بوده است.
نماتدهاي گره ريشه را مي توان در نمونه هاي خاك قبل از كاشت تشخيص داد امّا آنها فراواني بيشتري در خاك هاي شني دارند. كمپاني هاي ژاپني "Sakata" و "Takii" و شركت هاي هلندي "deRuiter" و "Bruinsma" به اصلاح ارقام مطلوب جهت استفاده بعنوان پايه پيوند در مقابله با خسارات نماتدها نموده اند.
2) كاشت بذور پايه و پيوندك :
براي كاشت بذور پايه و پيوندك بايد نكات بهداشتي را رعايت نمود بطوريكه ابزارهاي پيوندزني را بخوبي استريل كرده و از مخلوط خاك هاي سبك بعنوان بستر بذور بهره گرفت. بذور بايد حدود 2 هفته قبل از آغاز فرآيند پيوندزدن و التيام بخشي كاشته شوند. گياهچه هاي پيوندشده را به مدت يك هفته در محفظه التيام و متعاقباً يك هفته جهت سازگاري با نور طبيعي در داخل گلخانه نگهداري مي كنند سپس به مزرعه منتقل مي نمايند. براي تنظيم گوناگوني قدرت ناميه بين پايه و پيوندك بايد نسبت به تفاوت در زمان كاشت آنها مبادرت ورزيد. پايه ها در بسياري از موارد به 5-2 روز زمان بيشتر نسبت به پيوندك ها نياز دارند لذا زودتر كاشته مي شوند. گواينكه سرعت رشد پايه هاي هيبريد نسبت به پايه هاي رسمي بيشتر است وليكن كاهش دماي محيط نيز مي تواند از سرعت رشد گياهچه ها بكاهد و باعث تغييراتي در برنامه پيوندزني گردد.
گاهاً ضرورت دارد که بمنظور تهیّه پایه و پیوندک هایی که در زمان پیوندزنی دارای قطر ساقه یکسانی باشند، نسبت به کاشت بذورشان با فاصله زمانی اقدام گردد و بدین دلیل توصیه می گردد که ابتدا بذور مورد نیاز برای تدارک پایه و پیوندک را در هر منطقه بکارند تا فواصل زمانی مورد لزوم براي كاشت آنها به درستی محاسبه گردد. بطور معمول برای تهیّه پایه و پیوندک به 21-14 روز زمان نیاز می باشد. از میزان آبیاری و کوددهی مازاد گیاهچه ها بپرهیزید تا آنها به حالت دوکی (spidly) با ساقه های ظریف در نیایند. البته با مدیریت آبیاری و کوددهی نیز می توان به همسان سازی رشد آنان در زمان پیوندزنی کمک نمود.
3) انتخاب زمان پيوندزني :
پيوند نيمانيم را زماني انجام مي دهند كه گياهچه ها (seedlings) داراي 4-2 برگ حقيقي با ساقه اي به قطر 2-5/1 ميليمتر باشند. براي اينكه التيام زخم پيوند بخوبي انجام پذيرد، بايد بافت آوندي پايه و پيوندك بنحوي تراز شوند تا بتوانند به سهولت در همديگر رشد يابند و مسير انتقال آب و عناصر غذايي جذب شده را هموار سازند. پايه و پيوندك در زمان پيوند زدن بايد از نظر اندازه قطر ساقه مشابه باشند. گياهچه ها در زمان پيوند زني نبايد تحت تنش رطوبتي قرار گيرند لذا اوايل و انتهاي روز توصيه مي گردند زيرا تعرق گياهان در اين زمان ها بشدت نقصان مي يابد. عمليات پيوند زني بايد در شرايط سايه و ترجيحاً در محيط هاي بسته (indoor) انجام پذيرد. در صورتيكه ملزم به انجام عمليات پيوندزني در شرايط روشنايي روز بواسطه تسريع در كارها و استفاده بهينه از نيروي انساني هستيد، بايد گياهچه ها را قبل از افزايش تعرق به مكان سايه منتقل سازيد تا در طي مدت پيوندزني تحت تنش رطوبتي قرار نگيرند.
4) فرآيند پيوندزني گياهچه ها :
پایه و پیوندک را 24-12 ساعت قبل از پیوندزدن بخوبی آبیاری می کنند. مگر در مواقع ضرورت هیچگاه دقیقاً قبل از پیوندزدن به آبپاشی پایه و پیوندک نپردازید. رعايت مسائل بهداشتي در طي فرآيند پيوندزني حائز اهميت است. همواره از دستكش لاستيكي استفاده كنيد و ابزارهای پیوند از جمله تیغ و گیره ها را بخوبی با صابون ضد ميكرب پاكيزه سازيد تا گياهچه ها در معرض پاتوژن هاي گياهي نظير قارچ ها ، باكتريها و ويروس ها قرار نگيرند. پیوندزنی را در شرایط سایه و دور از وزش باد انجام دهید. براي انجام پيوند ابتدا ساقه گياه پايه را با زاويه 45 درجه از بالاي برگ هاي لپه اي قطع كنيد سپس گياه پيوندك حائز ساقه اي با قطرمشابه را انتخاب و آنرا بسان گياه پايه قطع نمائيد و متعاقباً گياه پايه و پيوندك را به همديگر متصل ساخته و محل اتصال را با گيره لاستيكي يا سيليكوني مستحكم سازيد. محل پيوند را همواره در بالاي برگ هاي لپه اي در نظر مي گيرند تا از ايجاد ريشه هاي نابجا (adventitious) در ناحيه پيوندك كه حساس به بيماريهاي خاكزاد است، جلوگيري گردد. گياهچه هاي پيوندشده را تا زمان انتقال به مزرعه ضرورتاً در محفظه التيام بخشي نگهداري مي كنند تا محل پيوند بخوبي جوش بخورد.
1-4) تكنيك هاي پيوند سبزيجات :
بسياري از تكنيك هاي مورد استفاده در پيوند سبزيجات مشابه آن بر روي درختان هستند. فرآيند پيوندزني درگير با انتخاب پايه و پيوندك سازگار و مناسب ، شيوه پيوندزني درست ، مراحل ترميم جراحت پيوند و سازگارسازي گياهان پيوندي با شرايط طبيعي مي باشد. غالب پيوندهاي تجاري توسط دست انجام می پذیرند امّا تکنولوژی ماشینی کردن پیوند سبزيجات بسرعت در حال پیشرفت می باشد.
2-4) پیوند مجاورتی :
در روش پیوند مجاورتی (side grafting ، side by side grafting ، tongue approach grafting) اقدام به ایجاد يك برش با عمقی معادل 3/4 قطر ساقۀ پایه و پیوندک در گیاهچه های هم ضخامت می نمایند. برش ها باید در خلاف جهت یکدیگر و در ارتفاع یکسان ایجاد شوند تا در همدیگر ادخال گردند. از فواید این روش که با موفقیت بسیار زیادی همراه است اینکه هیچکدام از گیاهچه های پایه و پیوندک کاملاً قطع نمی شوند لذا با احتمال کمتری دچار تنش رطوبتی می گردند. این شیوه در اقالیم مرطوب نیاز مبرمی به محفظه های التیام بخشی ندارد. در این روش باید پایه و پیوندک در یک گلدان پرورش یابند لذا به فضای بیشتری برای پرورش گیاهچه های پیوندی نیاز می باشد. این شیوه نسبتاً دشوارتر و نیازمند زمان بیشتری برای انجام شدن در قیاس با شیوه پیوند نیمانیم است.
در پیوند مجاورتی ساده موسوم "approach grafting" با بریدن بخش کوچکی از سطح ساقۀ پایه و پیوندک بحالت متضاد جهت چسبانیدن آنها به همدیگر اقدام می شود سپس گیاهچه ها را با نخ یا نوار بهم می بندند. البته بعد از اینکه محل اتصال ترمیم یافت، باید آنها را از بخش هاي ناخواسته پایه و پیوندک مجزا ساخت.
3-4) پیوند نیمانیم :
در روش پیوند نیمانیم (Splice grafting ، Japanese top grafting ، Tube grafting ، Slant cut grafting) اقدام به قطع ساقۀ پایه ها و پیوندک های هم قطر با زاویه 45 درجه می نمایند سپس آنها را پس از عمل اتصال با گیره محکم می سازند. این روش بسیار ساده و سریع است و در سطح وسیع قابل اجرا می باشد. این شیوه نیازمند گیره هایی برای تثبیت و نگهداری محل پیوند تا پایان دوره التیام است. تمامی گیره ها را در طی 3-2 هفته پس از انتقال بوته ها به مزرعه از روي آنها برمی دارند. گیاهان پیوندی را حداقل هفته ای یکبار بازرسی می کنند تا در صورت مشاهده جوانه هایی که بر روی پایه های پیوند و از زیر محل پیوند ظهور یافته اند، سریعاً حذف نمايند.
بیشترین تکنیک های اقتصادی که برای پیوند گوجه فرنگی استفاده می شود از نوع پیوند نیمانیم می باشند. پیوند نیمانیم غالباً زمانی اجرا می شود که گیاهک های پایه و پیوندک بسان دانهال ها نسبتاً زبر و خشبی شده اند و آنها را می توان با یک گیره یا لوله سیلیکونی بهم متصل ساخت. این طریقه بسیار مؤثر است زیرا آنرا می توان در زمانی انجام داد که گیاه بسیار کوچک است لذا نیازی به محفظه های بزرگ برای نگهداری و التیام بخشی گیاهچه های پیوندی نمی باشد. پیوند نیمانیم از اولین شیوه های مرسوم پیوند سبزیجات در مزارع بوده است زیرا :
اولاً به محفظه های کوچکی برای التیام بخشی گیاهچه های پیوندی نیازمند است.
ثانیاً 90-85 درصد پیوندها به موفقیّت می انجامند.
امروزه از پیوند نیمانیم بصورت صنعتی استفاده می گردد که شامل 4 مرحله بشرح زیر است :
الف) تولید گیاهچه های پایه و پیوندک (rootstock & scion)
ب ) پیوندزنی گیاهچه ها (grafting)
ت ) التیام بخشی گیاهچه های پیوند شده (healing)
ث ) مقاوم سازی گیاهچه های پیوندی (hardening).
4-4) پیوند زبانه ای :
روش پیوند زبانه ای (cleft grafting ، Tongue grafting) بدینطریق انجام می شود که یک شکاف V شکل بر روی پایه پیوند ایجاد می شود سپس برش مثلثی مقارن آنرا بر روی پیوندک بوجود می آورند. پایه و پیوندک را به همدیگر متصل می سازند و آنها را با گیره مناسبی تا زمان التیام محل پیوند و جوش خوردن بریدگی ها نگه می دارند. پس از آنکه التیام محل پیوند صورت گرفت ، باید نسبت به حذف پیوندک ناجور و تفکیک پایه نامناسب اقدام نمود تا فقط پایه و پیوندک مطلوب باقی بمانند و رشد کنند. در این شیوه معمولاً بذور پایه های پیوند را 7-5 روز زودتر از بذور بوته های پیوندک مي كارند.
4-4) ریز پیوندی :
ریز پیوندی (micro-grafting) از تکنیک های جدیدی است که اخیراً در شیوه ریز ازدیادی (micro-propagation) برای پرورش گوجه فرنگی هیبرید کاربرد یافته است. در این روش از نوساقه ها (shoots) بعنوان پیوندک بر روی دانهال هایی (seedling) استفاده می شود که 3 هفته از عمر آنها می گذرد.
5) ساخت و مديريت محفظه التيام :
امروزه بسياري از سبزيجات نظير بادمجان ، گوجه فرنگي رسمي و هندوانه تريپلوئيد را بمنظور افزايش ويگوريته و عملكرد ، تحمل شوري و حرارت و مقاومت نسبت به بيماريها پيوند مي زنند. پيوندك در ضمن هفته اوّل پس از پيوند از توانايي كسب آب و مواد غذايي كافي از طريق پايه برخوردار نيست لذا كنترل شرايط محيطي مي تواند از تلفات رطوبتي گياهچه پيوندي بكاهد و التيام زخم پيوند را تسريع بخشد. اندازه لازم براي ساختن محفظه هاي التيام بخشي خانگي بصورت 3-5/1 فوت عرض ، 8-6 اينچ فاصله بين نوك گياهچه ها تا سقف و حدوداً 5 فوت طول مي باشد.
بعد از اينكه پايه و پيوندك به همديگر متصل شدند ، بايد بافت هاي آوندي (vascular tissue) آنها به همديگر متصل گردند تا آب و مواد غذايي بتوانند از پايه به پيوندك منتقل شوند. اين فرآيند در محفظه التيام انجام مي گيرد زيرا نور ، دما و رطوبت نسبي آنرا مي توان بخوبي كنترل نمود. گرچه ساختن محفظه هاي التيام با وجود گراني نسبتاً ساده است امّا كشاورزان ممكن است براي انتقال آن به محل مزرعه دچار مشكل گردند لذا ساخت آنرا در محل استقرار توصيه مي كنند.
محفظه هاي التيام در دوره بهبود زخم پيوند بايد داراي خصوصيات زير باشند :
1) رطوبت نسبي 95-80 درصد
2) حداقل برخورداري از نور مستقيم خورشيد
3) محدوده دمايي 80-70 درجه فارنهايت.
سقف، كف و ديوارهاي محفظه التيام را قبل از قرار دادن گياهچه هاي پيوندي بخوبي مرطوب سازيد. گياهچه ها را قبل از انتقال به داخل محفظه از طريق ميست مرطوب نمائيد بطوريكه قطرات آب از آنها بچكند. سرپوش و درب محفظه را بمحض انتقال گياهچه ها كاملاً مسدود نمائيد. گياهچه ها را پس از يك هفته از محفظه به داخل گلخانه منتقل كنيد تا با شرايط رطوبت نسبي كمتر و روشنايي ملايم عادت نمايند. در صورتيكه آثار پژمردگي در برخي گياهچه ها مشاهده نموديد ، بايد آنها را مرطوب ساخته و مجدداً به محفظه التيام بخشي برگردانيد.
در صورتيكه رطوبت نسبي محفظه بسيار بالا باشد و يا گياهچه ها براي مدت بيش از يك هفته در آنجا نگهداري شوند آنگاه گياهچه ها دچار اختلالات فيزيولوژيك موسوم به "etema" خواهند شد. در اين حالت بخش هايي از رگبرگ ها متورّم مي شوند و بصورت يك توده كالوس در مي آيند. اين عارضه برگشت پذير نيست امّا با كاهش رطوبت نسبي از بروز آن بر برگ هاي جديد جلوگيري مي شود. مكرراً ريشه هاي نابجا را كه از بالاي محل پيوند ظاهر مي گردند ، با تيغ تيز و تميز قطع كنيد.
يك محفظه التيام بخشي ساده شامل يك اسكلت چوبي با پوششي از صفحات پلي اتيلين است تا رطوبت نسبي مناسب را در طي دوره التيام فراهم سازد. تغييرات دماي روزانه بايد در حداقل حفظ شود زيرا كمترين استرس ها نيز مي توانند از ميزان موفقيت درگيرايي پيوندها بكاهند. محفظه هاي التيام را مي توان در انبارها و گاراژهاي خانگي برخوردار از دستگاه هاي گرمايي قرار داد و از لامپ هاي فلورسنت جهت نوردهي بهره گرفت. محفظه هاي التيام را بويژه در طي بهار و پائيز مي توان در داخل گلخانه ها تعبيه نمود زيرا گلخانه ها از تجهيزات لازم جهت گرمادهي و سايه دهي برخوردارند. كف محفظه هاي التيام بايد مرطوب نگهداشته شوند. سطح محفظه در طي روزهاي اوليه بايد با لايه اي غير شفاف پوشش يابد تا بوته هاي پيوند شده را از نور خارجي محفوظ دارد.
محفظه هاي التيام بخشي همواره داراي رطوبت نسبي و گرماي بيشتري هستند لذا براي رشد پاتوژن ها و كپك ها مناسبند. بنابراين توصيه مي گردد كه در مواقع عدم استفاده نسبت به ضد عفوني آنها با محلول سفيد كننده 10% و يا محلول "ايزو پروپيل الكل" 70% اقدام گردد.
گياهچه ها بلافاصله پس از انجام پيوند به توليد بافت كالوس مبادرت مي ورزند تا دسته هاي آوندي را به همديگر مرتبط سازد و بدين طريق امكان تغذيه پيوندك فراهم آورند. هدف از محفظه التيام بخشي اين است كه گياهچه هاي پيوندي را در طي دوره التيام بخشي از تنش رطوبتي محفوظ دارند و اين موضوع از طريق كاهش ميزان تعرق گياهچه ها يعني كاهش انتشار آب از گياه به اتمسفر انجام مي پذيرد. بهترين شيوه براي دستيابي به چنين هدفي عبارت از افزايش رطوبت نسبي ، كاهش نور و كاهش دماي محيط مي باشد. با كاهش دما از شدت شكل گيري بافت كالوس كاسته مي گردد بنابراين كليد موفقيت محفظه التيام بخشي شامل فراهم سازي رطوبت نسبي بالا و جلوگيري از تابش مستقيم نور خورشيد در طي 4-2 روز اوليۀ پس از پيوندزني است.
اصلي ترين معضل التيام بخشي پيوند را تنش رطوبتي گياهچه ها تشكيل مي دهد زيرا بخش پيوندك عملاً از بخش پايه مجزا بوده و به سبب كاهش دريافت رطوبت بوبژه در اولين ساعات پس از پيوند در معرض پژمردگي قرار دارد. با تنظيم شرايط محيطي بر شانس بقاء پيوندها افزوده مي شود درحاليكه بروز مقدار اندكي از حالت پژمردگي در روز اوّل التيام بخشي امري طبيعي و قابل قبول است. رطوبت نسبي بالا در محفظه التيام بخشي ضمن روزهاي 4-2 پس از پيوندزني مي تواند باعث ايجاد فشار تورژسانس كافي در پيوندك گردد و آثار پژمردگي را تخفيف بخشد.
گياهچه هاي پيوندي براي 4-2 روز در داخل محفظه التيام بخشي با شرايط رطوبت نسبي بالا و عدم روشنايي نگهداري مي گردند تا با موفقيت در اتصال آوندها از بروز پژمردگي خلاصي يابند. هر گونه حركت گياهچه هاي پيوندي مي تواند بين پايه و پيوندك فاصله ايجاد نمايد و موفقيت پيوند را به مخاطره اندازد لذا گياهچه ها را از ابتدا با دقت در داخل محفظه قرار دهيد تا نيازي به جابجايي آنها نباشد. پاشيدن آب مازاد و يا با فشار زياد مي تواند از ارتباط بين پايه و پيوندك بكاهد. در تمامي مدت التيام بخشي بايد از پاشيدن آب بر روي گياهچه هاي پيوندي حتي بصورت غبارپاشي (mist) خودداري ورزيد و آبياري لازم از طريق كف محفظه انجام پذيرد.
6) سازگارسازي پيوندها با شرايط طبيعي :
در سرتاسر دوره التيام بخشي (healing process) حداقل دو مرتبه در هر روز به گشودن درب محفظه اقدام مي كنند تا دي اكسيد كربن كافي در اختيار گياهچه ها قرار گيرد. پس از 4-2 روز كه فشار تورژسانس در گیاهچه ها به حد طبیعی رسید آنگاه می بایست از مقدار رطوبت نسبی محفظه التيام کاست و بر میزان نور محیط افزود. البته ایجاد سریع چنین تغییراتی می تواند برای موفقیت پیوند خسارتزا باشد. آغاز نوردهی بهتر است بصورت غیر مستقیم و از ورای محفظه ها و يا در خلاف جهت تابش خورشید انجام پذیرد. اگر محفظه ها در فضای بسته قرار دارند، بهتر است از لامپ های فلورسنت برای روشنایی استفاده شود بگونه ای که آنها را بر فراز محفظه التيام روشن سازند. برای استفاده از نور خورشید در گلخانه ها می توان با قرار دادن وسایلی در مسیر نور از شدت آن کاست. پس از این مرحله باید رطوبت نسبی محفظه را کاهش داد لذا لبه های پوشش محفظه را بتدريج بالا مي آورند و یا از دستگاه خنک کننده تبخیری (cool water vaporizer) بهره مي گيرند.
بدين ترتيب گیاهچه های پیوند شده را در محل های سرپوشیده و سایه با دمای 75-70 درجه فارنهایت برای 7-5 روز قرار می دهند تا زخم ها بخوبی التیام یابند. پس از اینکه توده کالوس در محل پیوند شکل گرفت و سطح زخم التیام یافت، باید گیاهچه هاي مزبور را در شرایط آبیاری میست تحت پوششی از پلاستیک شفاف قرار داد تا با شرایط نور طبیعی سازگار شوند.
گیاهچه های پیوندی حداقل به مدت 2 روز باید در شرایط نور و رطوبت کم نگهداری گردند سپس به محیط آزاد منتقل شوند. در این مرحله نیز به سبب ضعیف بودن محل اتصال پیوندها بهتر است آبياري بصورت نشتی و از طریق ریشه ها انجام پذیرد. همچنان که گیاهچه ها رشد می کنند و بر ضخامت ساقه ها افزوده می گردد، باعث گشوده شدن گیره های پیوند می شوند و بدينطريق گیره ها بر زمین می افتند. گیاهچه ها را پس از 7-5 روز نگهداری در گلخانه ها می توان به مزرعه و یا گلخانه های اصلي پرورش محصول انتقال داد.
7) اجتناب از خطرات غیر منتظره :
پایه های پیوند اگر چه مقاوم به بیماریها هستند امّا ممکن است در ضمن انتقال با برخی مخاطرات غیر منتظره (pitfalls) نظیر آماس برگی (edema) ، بد شکلی (disfigurement) و برخی بیماریهای گیاهی دچار گردند که موجب تضعیف آنها می شوند. بايد به دقت از ورود باکتریها ، قارچ ها و ویروس ها از طریق زخم ناحیه پیوند جلوگیری نمائید لذا محل کار ، ابزارها و محفظه التیام را بخوبی پاکیزه نگهدارید. از مخلوط خاک سبک بعنوان بستر كاشت بذور بهره گیرید تا رطوبت کمتری در خود نگهدارد. عارضه آماس برگی موجب ظهور نقاط متورّم بر سطح برگ های گیاهچه هاي پيوندي می شود که به سبب نگهداری بیش از حد گیاهچه ها در محفظه رُخ می دهد. آماس برگی نوعی اختلال فیزیولوژیکی در اثر رطوبت نسبی مازاد است و ضایعه ای جدی براي سلامتي گياهچه ها محسوب نمی شود زيرا با قرار گرفتن گیاهچه ها در شرایط کاهش رطوبت نسبی بزودی مرتفع می گردد. در مواقعی که پایه و پیوندک بخوبی متصل نشوند آنگاه محل پیوند (graft union) دچار بدشکلی می گردد و ممکن است توانایی تحمل میوه هایی که در آینده تولید می شوند را نداشته باشد.
گرچه پیوندزدن دارای فواید متعددی است امّا گاهاً با معضلاتی نیز همراه می گردد از جمله اینکه نیازمند هزینه بیشتری می باشد. همچنین برخی پایه ها و پیوندک ها ممکن است در اثر مشکلات فیزیولوژیکی دارای ناسازگاری نسبي باشند که نهایتاً منجر به : کاهش تولید ، نزول کیفیت محصول و تضعیف گلدهی و میوه دهی می گردد لذا قبل از اقدام به پیوند سبزیجات در مورد فواید و مضرّات احتمالی آن بررسی و تحقیق نمائید.
8) بازرسی گیاهچه های پیوندی در مزرعه :
گیاهچه های پیوندی را در مزرعه و ساير محل هاي پرورش مرتباً تحت بازرسی قرار دهید زیرا :
1) تماس بخش پیوندک با خاک می تواند موجب شیوع بیماریها و خسارات آفات گردد زیرا اغلب پیوندک ها نسبت به اینگونه موارد حساس هستند.
2) ایجاد ساقه های ناخواسته یا "دستک ها" (suckers) از بخش زیرین ناحیه پیوند می تواند مقادیر زیادی از آب و مواد غذایی را بخود تخصیص دهد و باعث كاهش محصول شود .
3) میوه هایی که از ساقه های ناخواستۀ حاصل از پایه پیوند حاصل می شوند، موجب گوناگونی و ناخالصی محصول می گردند.
پيوند گياهچه هاي بادمجان :
شيوه هاي پيوند گياهچه هاي بادمجان و گوجه فرنگي بسيار مشابهند لذا پيوند نيمانيم (splice grafting) از مرسوم ترين شيوه هايي است كه در مورد بادمجان و گوجه فرنگي كاربرد يافته است زيرا ميزان موفقيت آن تا 95 درصد مي رسد. پیوند نیمانیم روشي نسبتاً ساده است و آنرا مي توان براي پيوند تعداد بسيار زيادي از بوته ها در طي يك مدت كوتاه بكار گرفت. براي دستيابي به پيوندهاي موفقيت آميز بايد كامبيوم (cambium) پايه و پيوندك بخوبي با يكديگر تراز گرديده و کاملاً مماس شوند. كامبيوم لايه اي نازك از سلول هاي در حال تقسيم و فعال است كه بلافاصله در زير پوست ساقه قرار دارد. پايه و پيوندك بايد از نظر قطر ساقه در زمان پيوند زدن یکسان باشند لذا الزاماً نباید دارای جوانه زني و سبز شدن همزمان بذورشان باشند. بنابراين ابتدا به تعيين تجربي سرعت رشد ارقام مختلف مي پردازند تا به امکان كاشت همزمان يا غير همزمان بذور آنها واقف گردند. بذور پايه و پيوندك را حدوداً 21-14 روز قبل از پيوند زدن مي كارند. بندرت ممكن است 100% پيوندها موفقيت آميز باشند لذا توصيه مي گردد كه همواره تعداد بيشتري از بوته ها را به نسبت نياز تدارك نمايند. بوته هايي كه داراي 4-2 برگ حقيقي هستند، براي پيوند زدن آمادگی دارند. پيوند زدن را اغلب صبجگاهان انجام مي دهند تا گياه با كمترين تنش رطوبتي مواجه گردد.
بوته هاي پايه و پيوندك را 24-12 ساعت قبل از پيوند زدن آبياري مي كنند. بجز در مواقع ضروري نبايد گياهچه ها را بلافاصله قبل از پيوند زدن آبياري كرد. گيره هاي (clips) بكار رفته را قبل از كاربرد مجدد ضد عفوني می کنند. چند ساعت قبل از پيوند زدن بايد سطوح محفظه التيام بخشي گياهچه هاي پيوندي (healing chamber) را آبپاشي نمود تا از رطوبت نسبي كافي برخوردار گردند. لبه تيغ ها را كاملاً پاكيزه سازيد و دست ها را با صابون ضد باكتري يا ژل بهداشتی تميز كنيد. همواره 2-1 محفظه اسپري را با آب لوله كشي پُر كنيد تا سطح برگ های گياهچه ها را در زمان پيوند زدن مكرراً مرطوب نمائيد.
گياهچه پايه را با زاويه 45 درجه از زير برگ هاي لپه اي قطع كنيد تا مانع رشد مجدد گردد. پيوندك را با قطر مشابه پايه انتخاب نمائيد و ساقه آنرا با زاويه 45 درجه از بالا يا زير برگ هاي لپه اي قطع كنيد. محل قطع شدن پيوندك بايد داراي قطري معادل محل قطع شدن ساقه گياهچه پايه باشد. يك گيره سيليكوني را بر روي ساقه گياهچه پايه مستقر سازيد و پيوندك را در داخل گيره بنحوي قرار دهيد كه سطوح برش كاملاً در مجاورت همديگر قرار گرفته و بخوبي چفت شوند بطوريكه هيچگونه هوايي در بين آنها محبوس نباشد.
در صورتيكه سطوح برش نسبتاً خشك شوند، از موفقيت و گيرايي پيوند بشدت كاسته مي گردد. هرگاه در فرآيند پيوند زدن تبحّر يافتيد آنگاه مي توانيد چندين پايه و پيوندك را همزمان قطع كنيد تا در روند پيوند زدن تسريع گردد. براي كاهش آشفتگي و درهم ريختگي بهتر است بخش هاي قطع شده گياهچه هاي پايه را بفوريت دور بريزيد. مكرراً به آبپاشي بوته هاي پايه و پيوندك بصورت ذرات بسيار ريز و غبار مانند (ميست) بپردازيد تا كمترين تنش رطوبتي حاصل گردد. پس از اينكه پيوند زدن گياهچه هاي محتوي يك سيني به اتمام رسيد، بايد بفوریت آنها را به داخل محفظه التيام بخشي انتقال دهيد.
بلافاصله قبل از اينكه گياهچه هاي پيوند شده را درون محفظه التيام بخشي قرار دهيد ، بايد ديواره ها و سقف محفظه التیام را بصورت ميست آبپاشي نمائيد سپس محفظه را براي مدت 2 روز مسدود سازيد و در اين مدت از هر گونه آشفته سازي محفظه بپرهيزيد. درب محفظه را در روز سوّم بگشائيد و ديواره هاي پلاستيكي آنرا مجدداً آبپاشي كنيد تا رطوبت نسبي در حد بالا حفظ گردد. جمع شدن آب در محل پيوند مي تواند باعث بافت مردگي و شيوع بيماري هاي گياهي گردد و عمل پيوند را با شكست توأم نماید. در صورتيكه هر گونه علائم غير طبيعي ملاحظه شد ، بايد از پاشيدن مستقيم آب خودداري ورزيد. محفظه را در روز چهارم بحال خويش رها سازيد وليكن آنرا در روز پنجم به مدت 30 دقيقه بگشائيد و پس از اين مدت بايد محفظه را بخوبي آبپاشي نموده و مجدداًمسدود سازيد. محفظه را در روز ششم به مدت يك ساعت مفتوح سازید و در پايان پس از آبپاشي كاملاً مسدود نمائيد. محفظه را در روز هفتم براي 8-6 ساعت باز کنید و در انتهاي مدت بدواً آبپاشي و سپس كاملاً ببنديد. گياهچه ها را در روز هشتم از محفظه التيام بخشي خارج نمائید. برنامه هاي التيام بخشي براي شرايط محيطي گوناگون متفاوتند وليكن عدم سازگارسازي بوته هاي پيوندي بشرح مذکور مي تواند سريعاً موجب پژمردگي آنها گردد.
گياهچه ها حدوداً 14 روز پس از پيوند زدن به التيام كامل محل پيوند نائل مي آيند. پس از خروج بوته هاي پيوندي از محفظه التيام بخشي بايد آنها را براي 2-1 روز به گلخانه منتقل سازيد سپس قبل از نشاء در زمين اصلي براي 7-5 روز در شرايط طبيعي قرار دهيد تا با محيط سازگار (hardening) گردند. بوته هاي پيوندي را در شرايط وزش باد به مزرعه انتقال ندهيد. در صورتيكه منطقه در معرض وزش دائمي بادها قرار دارد، نسبت به باقي گذاردن گيره مخصوص پيوند و يا بستن محل پيوند با نوارهاي مناسب اقدام ورزيد. نوارهاي ویژه ای كه براي اين منظور بكار مي روند، غالباً با افزايش قطر ساقه بخودي خود گسيخته مي شوند. گيره هاي سيليكوني را پس از افزايش قطر ساقه ها بر دارید. در زمان انتقال بوته هاي پيوندي به مزرعه بخوبي مراقب باشيد تا محل پيوند را بالاتر از سطح خاك قرار دهيد زيرا هر گونه تماس پيوندك با خاك موجب لغو مقاومت پايه به بيماري هاي خاكزاد خواهد شد.
در مواردي كه گيره ها را در محل پيوندها باقي گذارده ايد، بايد مرتباً به بازرسي بوته ها بپردازيد تا موجب بريدگي ساقه ها در ضمن افزايش رشد گياه نشوند. گيره ها را حداكثر 3-2 هفته پس از انتقال گياهچه هاي پيوندي به مزرعه بر می دارند. بوته ها را يكبار در هر 2-1 هفته بازرسي كنيد تا اگر پايه ها از زير محل پيوند به شاخه دهي پرداخته اند ، بلافاصله نسبت به حذف آنها اقدام نمائيد زيرا برخي پايه هاي تجارتي آنچنان قوي هستند كه در صورت عدم حذف شاخه هاي نوظهور مي توانند سريعاً بر پيوندك غلبه نمايند.
دستاوردهای جدید پیوند سبزیجات :
1) امروزه بسیاری از کشاورزان برای تولید گیاهچه های پیوندی با کیفیت ترجیحاً از بذور دارای پوشش (primed seeds) استفاده می کنند تا بدین طریق بر موفقیّت پیوند بیفزایند.
2) استفاده از بستر مناسب برای کاشت بذور می تواند باعث سبزشدن یکنواخت و رشد بهینه گیاهچه ها گردد.
3) جهت گیری صحیح زاویه کاشت (sowing angle) دارای نقش بسزایی در یکنواختی جوانه زنی و ویگوریته بذور کدوئیان دارد.
4) پیوند سبزیجات در ژاپن سابقه ای 80 ساله دارد بطوریکه اینک (2011میلادی) در حدود 97% هندوانه، خیار و بادمجان پرورشی را از این طریق در گلخانه ها و تونل ها تولید می نمایند.
5) پیوند سبزیجات به دلیل ظرافت کار و 3-2 دفعه پرورش سالیانه به نیروی انسانی زیاد و ماهر نیازمند است لذا اکثر کشاورزان ترجیح می دهند که گیاهچه های پیوندی مورد نیازشان را از قلمستان های مطمئن تهیّه نمایند. قلمستان های پرورش نهال پیوندی نیز به سبب مواجهه با حجم عظیم تقاضا به ساخت روبات های نیمه اتوماتیک پیوند سبزیجات بویژه در مورد خیار پرداخته اند. این دستگاه ها دارای دو مسیر تغذیه پایه و پیوندک هستند و بخش کنترل به انجام پیوند گیاهچه ها مبادرت می ورزند. این روبات ها قادر به پیوند 800 گیاهچه در هر ساعت با موفقیّت 99-95 درصد به ترتیب در مورد هندوانه و خیار هستند که این میزان بیش از 3 برابر سریعتر از کارگران ماهر است. این روبات نیمه اتوماتیک در سال 2010 میلادی به بازار عرضه گردید.
6) دستگاه های اتوماتیک پیوندزنی سبزیجات در حال تکمیل شدن هستند که با 3 نفر کارگر می توانند 900 گیاهچه گوجه فرنگی را در هر ساعت پیوند بزنند. آنها به همراهی 3 کارگر نیازمندند. این دستگاه ها نیازی به بخش های تغذیه دستی گیاهچه های پایه و پیوندک ندارند.
7) دستگاه های پیوندزنی مرسوم در قلمستان های ایتالیا با یک اپراتور می توانند 150-120 گیاهچه را در هر ساعت پیوند بزنند.
8) بهداشت گیاهی (phytosanitary) در مواردی که ضمن مرحله پیوندزنی بخوبی رعایت نگردد، می تواند موجب گسترش خسارات چشمگیری شود زیرا عوامل بیماریزای خاکزی نظیر "Clavibacter michiganesis" می توانند سریعاً از طریق چاقوی باغبانی آلوده منتقل گردند ولیکن از سال 2007 میلادی برای رفع این معضل از اشعه لیزر (laser beam) برای آماده سازی گیاهچه های پایه و پیوندک بهره می گیرند.
9) در شیوه جدید سازگارسازی گیاهچه های پیوندی با محیط طبیعی (acclimatization) اقدام به گرم کردن محل پیوند (graft union) با جریان کنترل شده ای از هوای کم دما موسوم به "CLAT" (Controled Low-Air temperatute) می نمایند. در یک آزمایش با روش های پیوند نیمانیم و پیوند حفره ای (hole insertion graft) بر روی گیاهچه های گوجه فرنگی ، کدو و خیار انجام پذیرفت. گیاهچه های پیوندی را در شرایط روشنایی کم (dim) و سرما نگهداری کردند سپس آنها را در آب ولرم با دمای 25 و 31 درجه سانتیگراد از پایه تا محل پیوند غوطه ور ساختند و متعاقباً در معرض جریانی از هوا با دماهای 12 و 9 درجه سانتیگراد به مدت 4 و 2 روز قرار دادند. هوای گرم منجر به توسعه محل پیوند و پریموردیای ریشه ها شد و نهایتاً از تأثیر تنش خشکی پس از پیوندزنی کاست. این شیوه منجر به بهبود توسعه ریشه دهی گیاهچه ها گردید و بر موفقیت گیرایی گیاهچه های انتقالی به مزرعه افزود.
10) مطالعات اخیر نشان می دهند که ساقه های برخی سبزیجات بنحو بیسابقه ای متحمل بیماریهای خاکزاد نظیر : فوزاریوم ، ورتیسیلیوم ، فایتوفترا ، نماتدها و برخی از سایر آفات هستند. بعضی از این بوته ها نیز مقاومت هایی در برابر شیوع بیماریهای ویروسی بروز داده اند. بررسی های اخیر در ایالت آریزونا نشانداد که پیوند طالبی (muskmelon) رقم "Olympic gold" بر کدو حلوایی هیبرید رقم "Tetsukabuto" موجب مقاومت نسبت به بیماریهای قارچی پیتیوم و نماتدهای گره ریشه در قیاس با بوته های غیرپیوندی گردید.
متشابهاً در کارولینای شمالی ضمن یک آزمایش به پیوند ارقام رسمی گوجه فرنگی بر روی پایه هایی از ارقام "CRA 66" و "Hawaii 7996" پرداختند که نتیجتاً موجب کنترل پژمردگی باکتریایی در یک آلودگی مزرعه ای در مقایسه با بوته های غیرپیوندی شد.
در آزمایش دیگری که در سیستم پرورش سبزیجات ارگانیک انجام گرفت، اقدام به پیوند گوجه فرنگی رسمی بر روی ارقام "Maxifort" و "Robusta" بمنظور کنترل نژادهای 2 و 1 قارچ فوزاریوم شد. نتیجتاً هر دو رقم مزبور به کنترل مناسبی در برابر شیوع پژمردگی فوزاریومی دست یافتند و یا لااقل سرعت سرایت بیماری را بشدت به تأخیر انداختند.
مقاومت پایه ها در برابر هجوم آفات در پیوند سبزیجات بویژه در سیستم های هیدروپونیک ، کشت ارگانیک و تونل های مرتفع بسیار اهمیّت دارد.
پیوند سبزیجات همچنین می تواند باعث افزایش ویگوریته و تسریع در باردهی گیاهچه ها گردد. مطالعات بر روی گوجه فرنگی رسمی در کالیفرنیای شمالی نشان داد که بوته های پیوندی بر روی پایه "Maxifort" در طی یک دورۀ 12 ساله ضمن ارائه تولید باثبات به تولید بیوماس بیشتری در قیاس با بوته های غیرپیوندی پرداختند. این مطالعات مبین آن است که پیوند گوجه فرنگی بر روی برخی پایه ها می تواند جایگزین تناوب زراعی گردد. چنین فوایدی در بوته های پیوندی هندوانه نیز مشاهده شده اند.
پیوند سبزیجات در بسیاری از موارد به افزایش راندمان تولید منجر می گردد. پژوهش های انجام شده در کره جنوبی و ژاپن حاكي از افزايش 50-25 درصدي عملكرد بوته هاي پيوندي گوجه فرنگي ، خربزه ، هندوانه ، فلفل و بادمجان در مقايسه با بوته هاي غيرپيوندي هستند.
افزايش توليد حاصل از پيوند سبزيجات غالباً منبعث از : بهبود رشد گیاهچه ها ، كاهش خسارات آفات و بيماريها و نزول توليد ميوه هاي بدشكل (deformed) بوده است.
ساير فوايد پيوند سبزيجات شامل :
افزايش مقاومت به دماهاي بالا و پائين ، بهبود جذب عناصر غذايي ، افزايش تحمل به شرايط تنش خشكي و غرقابي ، بهبود كارآيي مصرف آب ، افزايش تحمل به PH بالا خاك و تنش نمك ها مي باشند. بكارگيري تجارتي پايه هاي كدو قلياني برگ انجيري (figleaf gourd) موجب افزايش تحمل بوته هاي هندوانه ، خيار ، خربزه و كدو حلوايي در شرايط كاهش دماي خاك مي گردد.
افراد علاقمند به فعاليت هاي ذوقي و هنري (hobbyists) با استفاده از تكنيك پيوند سبزيجاتي نظير : گوجه فرنگي ، بادمجان و فلفل بر روي سيب زميني و همچنين پيوند كلم چيني و كلم برگ بر روي تربچه به توليد چندين نوع سبزي از يك گياه پرداخته اند.