زعفران

دانستنیهای علمی

Crocus stairs که به فارسی  زعفران نامیده میشود،  گیاهی از خانواده زنبق بومی مدیترانه و آسیای صغیر می باشد.  نیاز های این گیاه عبارتند از نور: زیاد رطوبت: کمی مرطوب درجه حرارت: متوسط تا خنک درجه سانتیگراد خاک: سبک با زهکشی کامل

خصوصیات - معرفی

زعفران (جمع انگلیسی: crocuses یا croci) یک جنس از گیاهان گلدار در خانواده زنبق شامل 90 گونه چند ساله در حال رشد از بنه است. بسیاری از آنها برای ظهور گل (زینتی) در پاییز، زمستان و یا بهار کشت می شود. زعفران های مادری به زمین های جنگلی، بوته زارها و دشت های بی درخت پوشیده از گلسنگ تعلق دارد. کشت و برداشت زعفران برای اولین بار در مدیترانه مستند شده است.

از لحاظ ریخت‌شناسی، دسته‌بندی زعفران از طریق مشخصه‌ها و ریخت برگ، کلاله، خامه، گلبرگ، کاسبرگ، پیاز (سوخ) و چمچهٔ آن انجام می‌گیرد.

    مشخصات برگ: برگ زعفران معمولاً از ۱سانتی‌متر تا۴ سانتی‌متر می‌باشد، زعفران برگ‌های نوک تیز دارد که روی آنها تیره‌تر و زیر شان روشنتر است. شدت این تفاوت در گونه‌های مختلف متفاوت می‌باشد. ضخامت برگ هم ممکن است در ارقام مختلف زعفران مانند خزری، زاگرسی، سفید، بنفش، زیبا و جوقاسم کم یا زیاد باشد.
    کلاله: رنگ کلاله که به میزان کارتنویید و لیکوپن موجود در آن بستگی دارد، از قرمز پررنگ تا نارنجی کمرنگ دیده شده‌است. کلاله سه‌شاخه‌است و اندازهٔ آن نسبت به خامه که تعداد آن نیز سه عدد می‌باشد، متفاوت است. ممکن است بلندتر، کوتاه‌تر، و برابر با آن باشد. همچنین طول آن نسبت به گلبرگ‌ها نیز متفاوت است. در ایران همهٔ گونه‌های مختلف بلندتر، کوتاه‌تر و تا اندازه‌ای برابر زعفران وجود دارند. لبهٔ کلاله در انتهای آن حالت چین‌خورده دارد که در برخی ارقام زعفران بسیار بیشتر دیده می‌شود. عرض دهانهٔ آن نیز بستگی به گونه‌های آن از پهن تا نازک می‌باشد. رنگ لبهٔ انتهایی کلاله دارای رگه سفیدی است که بسته به گونه‌های متفاوت، می‌تواند کم یا زیاد باشد.[۱۳]
    خامه: زردرنگ است که در برخی گونه‌ها مانند زعفران خزری بسیار پررنگ و در گونه‌هایی دیگر مانند زعفران زاگرسی کمرنگ تر می‌باشد. این تفاوت رنگ به نسبت کارتنویید موجود در آن‌گونه بستگی دارد.
    گلبرگ/کاسبرگ: هر کدام ۳ تا و ضخامت آنها نیز می‌تواند کم تا زیاد باشد.

مزرعه کشت زعفران

    سوخ (پیاز): شکل عمومی سوخ می‌تواند بیضوی پخ، لوزی، تخم‌مرغی، دایره‌ای و یا بیضوی پهن باشد. یکی از صفات مورد بررسی پهنای گردن آن می‌باشد که ممکن است خیلی باریک، باریک و تا بسیار پهن دیده شود. شکل قاعدهٔ پیاز زعفران ممکن است گرد و یا تورفته باشد. دیده شده که ضخامت قطر آن در ابتدا و انتها و وسط سوخ شکل آن را متفاوت کرده است. شکل سوخ از لحاظ استفادهٔ بازار از صفات بسیار مهم آن می‌باشد. در پیاز زعفران حالت چندقلویی نیز، چنانچه در بیشتر گیاهان دارویی که دارای پیاز هستند، با درصد بسیار پایینی وجود دارد.

پیاز زعفران دارای الیاف قهوه‌ای‌رنگ است که در برخی گونه‌ها بسیار فشرده و در گونه‌هایی دیگر کم‌پشت‌تر می‌باشد و از ورای آن رنگ سفید پیاز به وضوح دیده می‌شود.

    برگ سوزنی: اولین اندامی است از زعفران که به محض جوانه زدن در سطح خاک دیده می‌شود. چمچه‌ها در برخی ارقام بسیار بلند هستند و اکثراً در ارقام پابلند زعفران دیده می‌شوند. در بیشتر ارقام متوسط آن نیز وجود دارند و در ارقام پاکوتاه زعفران به صورت بسیار کوتاه نیز دیده می‌شوند

مهم‌ترین ترکیبات موجود در زعفران شامل ترکیبات زرد رنگ که به خوبی در آب محلول‌اند (مشتقات کروستین)، ترکیبات تلخ از جمله پیکروکروسین که به ویژه مقوی معده می‌باشند، مواد معطر (اسانس) که مهم‌ترین ترکیب آن سافرانال می‌باشد که گاهی تا ۱درصد زعفران را تشکیل می‌دهد، روغن ثابت به میزان حداکثر ۱۰درصد، رطوبت حدود ۱۳۱۰ درصد و ترکیبات معدنی حدود ۵درصد می‌باشد.

شرایط نگهداری زعفران

نور مورد نياز زیاد آبياري و رطوبت کمی مرطوب دماي مورد نياز متوسط تا خنک خاک مورد نياز سبک با زهکشی کامل

اکثر گونه ها و ارقام زعفران باید در یک موقعیت آفتابی کشت شوند. خاک مناسب جهت کشت آنها خاکی با شن زیاد به دلیل زهکشی خوب توصیه می شود. خاکهای شنی و لومی شنی با بیش از دو درصد ماده آلی مناسب هستند و این شرایط بهترین رنگ این گیاه را تضمین می کند. در خاک های سنگین باید مقداری شن اضافه گردد و جهت بهبود زهکشی این گیاه احتیاج به خاک معمولی با کمی کود پوسیده دامی دارد. مقدار آب آن مانند گلهای دیگر باغچه میباشد. گل زعفران زینتی به آفتاب کامل و سایه جزئی نیاز دارد. مناطق سایه دار باید حداقل 4 ساعت در روز آفتاب کامل داشته باشند. از نظر دما زعفران برای رشد به دمای متوسط تا خنک احتیاج دارد وگرما به باز شدن شکوفه هایش کمک می کند.

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

زعفران به عنوان طعم دهندهٔ غذا و برای رنگ پارچه، در کشورهای در حال توسعه و توسط صنعت گران به مقدار زیاد استفاده می‌شود. در طب سنتی، زعفران به عنوان مسکن، خلط آور، محرک جنسی و معرق، کاربرد دارد. در گزارش‌های داستان گونهٔ مربوط به مناطق استوایی آسیا، از خمیری نام برده شده که مخلوطی از زعفران و چوب صندل است و این خمیر امروز همچون گذشته به صورت مرهمی آرامش بخش برای پوست‌های خشک مصرف می‌شود

زعفران زینتی زعفران پاییزه زعفران بهاره زعفران زرد

زعفران پاییزه زنبق دورنگ زنبق خراسانی گلایول ایرانی