بوتانگ

جنس Artocarpus یکی از جنس های خانواده توت (Moraceae) است که حدود 60 درخت و درختچه را در خود جای داده است. اغلب گیاهان این جنس بومی جنوب شرقی آسیا و نواحی اقیانوس آرام بوده و محصور به این مناطق می شوند. تعداد کمی از آنها در نواحی گرمسیری دیگر نیز کشت می گردند.

گیاه "بوتانگ" با نام علمی Artocarpus nitidus یکی از گونه های این جنس می باشد. که میوه هایی خوراکی تولید می کند.

بوتانگ به صورت خودرو در جنگل های مخلوط در ارتفاعات 1700 متری در اندونزی، لائوس، مالزی، فیلیپین، تایلند و ویتنام در جنوب شرقی آسیا رشد می کند.

تنوع بسیاری در میوه های این گونه وجود دارد به طوری که برخی از گیاهشناسان، این گونه را به شش زیرگونه تقسیم می کنند.

بوتانگ درختی کوچک تا متوسط است که گاهی تا بیش از 17 متر نیز طول خواهد داشت. این درخت دارای رشد افراشته، پوستی به رنگ سیاه تا قهوه ای که به صورت طولی دارای شکاف های می باشد و نیز دارای شاخه های کوچک استوانه ای به ضخامت حدود دو تا سه میلیمتر است. این شاخه ها دارای کرک های بسیار ریز است که با افزایش سن، کرک ها از بین می روند و شاخه ها بدون کرک می شوند.

برگ ها کشیده و کم و بیش کروی یا تخم مرغی شکل، به ابعاد 7-15 × 3-7 سانتیمتر، چرمی یا کمی چرمی و بدون کرک هستند. سطح زیرین برگ ها به رنگ سبز کمرنگ و سطح رویی به رنگ سبز تیره دیده می شود. در برگ های جوان، هر دو سطح برگ به رنگ سبز تیره، گرد و بدون نوک است. حاشیه برگ ها یکپارچه یا دارای دندانه هایی نامنظم می باشد. هر برگ دارای 6 تا 10 رگبرگ برجسته در اطراف رگبرگ اصلی است.

گل ها به صورت گروهی در گل آذین ها قرار دارند. گل آذین های نر به صورت میله مانند یا کشیده و به ابعاد 2.5-12 × 2.7-7 میلیمتر هستند. گل آذین های ماده رأسی یا کم و بیش کروی شکل و دارای ساقه ی گلی به طول 1.5 تا 8 میلیمتر می باشند. کاسه ی گل در گل های نر دارای 2 تا 4 لوب به اندازه ی 0.5 تا 0.7 میلیمتر است. در حالی که کاسه ی گل در گل های ماده به صورت لوله ای بوده که خامه از آن بیرون آمده است.

میوه ی این گیاه از نوع میوه های مرکب، به رنگ قرمز یا نارنجی مایل به قرمز یا زرد یا قهوه ای (در صورت خشک شدن)، کروی شکل، به قطر 1.5 تا 5 سانتیمتر، گوشتی، بدون کرک یا پوشیده شده از کرک های پراکنده می باشد. ساقه یا دم این میوه ها نیز حدود 5 میلیمتر طول دارد. این میوه ها دارای پالپی به رنگ صورتی کمرنگ و شیرین هستند.

در مورد شرایط رشد این گیاه مطالعات زیادی صورت نگرفته اما به طور طبیعی در نواحی با آب و هوای گرم و مرطوب رشد می کند.

همچنین در جنگل های مخلوط و در ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا می روید.

این گیاه معمولاً در گستره ی وسیعی از خاک ها از نظر بافت (از خاک های شنی تا رسی) نیز می تواند رشد کند.

میوه های درخت بوتانگ دارای ارزش خوراکی بوده و مورد پسند و علاقه ی بومیان می باشند. این میوه ها دارای پالپی به رنگ صورتی روشن و شیرین می باشند.

در برخی نواحی از میوه های بوتانگ در صنعت شیرینی پزی نیز استفاده می گردد.

زیرگونه ی lingnanensis از این درخت که میوه هایی به رنگ قرمز با پالپی به رنگ صورتی تولید می کند، نه تنها دارای میوه های خوراکی است بلکه از پوست و ریشه های آن در ساخت نوعی ادویه ی هندی نیز استفاده می شود.