نام علمی :
dwarf bunt
سیاهک پنهان(common bunt) که توسط گونه های مختلف جنسTilletia ایجاد می
شوند، از بیماریهای مخرب گندم هستند که علاوه بر گندم، به جو و تعداد
معدودی از گونه های غلات نیز آسیب می رسانند. اغلب گونه های دیگر بندرت
آلوده می شوند.
چرخه زندگی قارچهای مولد سیاهک پنهان، شباهت زیادی به سیاهک سخت جو دارد.
بوته های آلوده معمولاً کوتاهتر از حد طبیعی شده، تعداد پنجه در آنها
افزایش می یابد. میزان کاهش ارتفاع بوته های آلوده، به نژاد قارچ و رقم
گیاه بستگی دارد. علائم بارز بیماری غالباً بعد از مرحله خوشه دهی گیاه
آشکار می شود. سنبله های آلوده دارای رنگ سبز مایل به آبی هستند و گلومهای
آنها نسبت به سنبله های سالم بازتر می شود. پس از رسیدن محصول، سنبله های
آلوده با رنگ تیره تر و سنبلچه های بازتر که نوک دانه های آلوده در آنها
قابل رؤیت است، براحتی از سنبله های سالم قابل تفکیک است.
اختلاف در ارتفاع، شکل و اندازه غیرطبیعی سنبله های آلوده نیز به تشخیص
آنها کمک می کند. سنبله های آلوده معمولاً بلندتر و تراکم سنبلچه های آنها
کمتر از سنبله های سالم است.
دانه های آلوده به جای رنگ زرد طلایی، دارای رنگ خاکستری مایل به قهوه ای
هستند. شکل دانه آلوده شبیه دانه های سالم، اما معمولاً کمی گردتر و
کوچکتر است. با فشار دادن دانه، پودر سیاه (تلیوسپورهای قارچ) از آن خارج
می شود که دارای بوی ماهی گندیده است. اسپورها در زمان خرمنکوبی پخش شده و
دانه های سالم و خاک را آلوده می کنند. تلیوسپورها تا زمانی که رطوبت و
شرایط مناسب برای جوانه زنی فراهم نشده، زنده باقی می مانند. در شرایط
مساعد، تلیوسپورها جوانه زده، میسلیوم اولیه از آن خارج می شود و روی آن
۸-۱۶ عدد اسپریدی اولیه یا بازدیدیوسپور سوزنی شکل بوجود می آید که دو به
دو با هم تلاقی کرده، ساختمان H شکل را به وجود می آورند. در نهایت
اسپوریدیهای ثانویه و هیف بیماری زا به وجود می آید. هیف آلوده کننده
گیاهچه جوان و یا نقاط رویشی پنجه ها را قبل از خروج از خاک مورد حمله
قرار می دهد و پس از ورود، خود را به بافت مریستم می رساند و به صورت درون
بافتی، همراه با گیاه رشد می کند و در مرحله خوشه دهی محتویات تخمدان را
مورد حمله قرار می دهد. عامل بیماری در شرایط آب و هوایی معتدل روی
گندمهای پاییزه بخوبی رشد می کند.
سه گونه مختلف قارچ از جنس تیلشیا که دارای خصوصیات مشابهی هستند، به
عنوان مهمترین عوامل ایجاد بیماری سیاهک پنهان در گندم شناخته شده اند که
عبارتند از: گونه های Tilletia Foetida و T.caries وT.laevisکه سیاهک
معمولی را ایجاد می کنند؛ گونه T.controversa که سیاهک پا کوتاه را به
وجود می آورد.
گونه های T.caries و Tilletia Foetida از نظر مرفولوژی، چرخه زندگی، مراحل
رشد و پیدایش نژادی های فیزلوژیک کاملاً مشابهند، به طوری که می توانند
واریانتهای یک گونه محسوب شوند. البته این دوگونه از نظر شکل تلیوسپور و
بافت دیواره اسپور با هم تفاوت دارند. در T.caries دانه های آلوده تقریباً
کروی و دارای رنگ قهوه ای مات هستند، در صورتی که در Tilletia Foetida
دانه های آلوده کشیده تر هستند. تلیوسپورهای T.caries تقریباً گرد و کروی
با قطر ۱۵-۲۲ میکرون و سطح دیواره مشبک هستند. توده اسپور نیز به رنگ سیاه
متمایل به قهوه ای است. تلیوسپورها در Tilletia Foetida کروی تا بیضوی با
دیواره صاف و قطر ۱۷-۲۲ میکرون است.
تفکیک گونه T. Controversa (عامل سیاهک پا کوتاه) از گونه T. caries از
روی خصوصیات ظاهری بسیار مشکل است اما خصوصیات دیگری وجود دارد که این دو
گونه را کاملاً از هم جدا می کند. در سیاهک پا کوتاه ، توقف رشد در گیاه
میزبان بمراتب بیشتر از T . caries (سیاهک معمولی) است. قارچ T.
Controversa به مناطقی که دارای پوشش برف زمستانی هستند ، محدود می شود.
اسپورهای T. Controversa برای جوانه زنی به مدت زمان بیشتری نیاز دارند و
در نتیجه این تأخیر ، آلودگی توسط این قارچ بیشتر در مرحله ۲-۳ برگی شدن گیاه صورت می گیرد.
▪ کنترل:
موثرترین روش مبارزه با سیاهک پنهان گندم ، استفاده توأم از قارچکشها (
برای ضد عفونی بذر ) و ارقام مقاوم است . از جمله قارچکشهایی که در کنترل
اسپورهای خاکزاد و بذر زاد موثرهستند ، می توان هگزا کلرو بنزن ( HCB)،
پنتاکلرو نیترو بنزن (PCNB ) کربوکسین و تیابندازول را نام برد.
دیفنوکونازول(دیویدند) DS ۳% دو در هزار ضد عفونی بذر
تیابندازول(تکتو) WP ۵۲.۵% یک و بیست و پنج صدم در هزار ضد عفونی بذر