سم کوپکس از خانواده سموم پیروتیروئیدها میباشد و در بازار تجاری به نامهای پرمترین Permethrin و آمبوش Ambush نیز شناخته میشود. پیروتیروئیدها در گروه مواد شیمیایی سنتتیک قرار دارند. این سم به صورت گوارشی تماسی عمل میکند و از سموم سیستمیک نمیباشد. سموم سیستمیک پس از اسپری شدن یا پاشیده شدن بر روی گیاهان، به تدریج وارد بافت گیاه شده و درون آن جریان پیدا میکنند. لذا با شستشوی گیاه یا عوامل محیطی مثل بارش، اثر آنها از بین نرفته و برای مدتی، به انجام واکنشهای شیمیایی و حذف قارچها و باکتریها ادامه خواهند داد ولی سموم تماسی تنها از طریق پوششدهی سطحی گیاهان به مبارزه با آفات و حشرات میپردازند.
سم کپکس در سال 1979 به بازار ارائه شده است و در همین سال توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده که EPA نامیده میشود، ثبت تجاری گردیده است. این سم در سال 2006 نیز مجدداً مورد آزمایش قرار گرفته و به تأیید ثانویه جهت مبارزه با آفات رسیده است.
سم کپکس یا پرمترین با امولوسیون EC 25% تولید میگردد و توسط اثرگذاری بر روی سیستم عصبی حشرات، آنها را ناکارآمد میکند. ورود این سم به سیستم عصبی باعث اسپاسم عضلات، فلج و مرگ مغزی موقت آنها خواهد گردید که باعث سقوط حشرات خواهد شد و پس از مدتی به هوش آمده و میتوانند از محیط دور شوند.
سم کپکس اثرگذاری سریع و فوری داشته و خواص دورکنندگی حشرات را نیز با خود به همراه دارد. سم کپکس چربیدوست است و در صورت استفاده با دوز توصیه شده، به آسانی جذب لایه کوتیکول سطح برگها و حشرات میشود و به همین علت در برابر اثرات شستهشدن باران مقاوم است.
سم کپکس جهت مبارزه با انواع حشرات مکنده، زنبورها، دو بالان، بالپولکداران و سختبالپوشان، کنه و کک استفاده میگردد و معمولاً اثر سریعی دارد. به صورت جزئیتر در مورد نوع محصول و نوع آفت با توجه به موارد زیر میتوان نسبت به استفاده از این حشرهکش اقدام نمود.
شته، کرم برگخوار و کرم ساقهخوار در محصول ذرت
تریپس مو و کرم خوشه خوار در انگور
پروانه چوبخوار، سرشاخهخوار و کرم میوه در گردو و پسته
مگس میوه در محصول انجیر و باغات چای
شته و کرم برگخوار در سویا
پسیل گلابی، مگس میوه، سرخرطومی سیب، شته، مینوز لکهگرد در درختان میوه هستهدار و درختان میوه دانهدار
پرودنیا، سرخرطومی چغندر، کارادرینا، کرم غوزه یا هلیوتیس در کشت چغندر قند
نوعی از حشرهکش کپکس در بازار به صورت قرص نیز وجود دارد که توسط دستگاههای حشرهکشهای برقی به کار گرفته میشود و با داشتن بوی خوب و ماندگاری حدود 10 ساعت، مخصوص دور کردن انواع پشهها و حشرات مختلف از محیطهای خانگی و فضاهای بسته میباشد. این حشرهکشهای قرصی عوارض و زیانی برای انسان نداشته و بخاطر داشتن سیلیکون، ماندگاری زیادی دارند.
در کلیه مکانهایی که حشرات باعث آزار و اذیت میباشند، میتوان از سم کپکس استفاده نمود. به عنوان مثال افرادی که پرندگانی مثل کبوتر را در گنجههای خانگی نگهداری مینمایند، جهت مبارزه با حشرات مزاحم از این سم کمک میگیرند.
سم کپکس در بعضی مواقع به صورت پودرپاشی و گاهی به صورت محلول در آب توسط سمپاش به کار گرفته میشود. دوره کارنس یا ماندگاری آن برای محصولات زراعی 7 روز میباشد و با ترکیب نیترات کلسیم سازگار نبوده و قابل اختلاط نیست. سم کپکس در بعضی گیاهان زینتی ایجاد گیاهسوزی میکند و باید قبل از استفاده برای گیاهان زینتی، از متخصصین گیاهپزشک کمک گرفته شود.
مقادیر توصیه شده جهت سبزیجات، صیفیجات، محصولات زراعی و درختان میوهدار با توجه به مقادیر زیر میتواند کارسازی گردد:
مقدار 1 لیتر در هکتار برای آفات محصول ذرت
مقدار 0.5 تا 1 لیتر در هکتار جهت چغندر قند، سبزیجات و صیفیجات
مقدار 0.5 تا 1 لیتر در هزار جهت درختان میوه دانهدار، درختان میوه هستهدار، سویا و انگور
مقدار 1 لیتر در هزار جهت پسته و گردو
مقدار 0.8 لیتر در هزار برای انجیر و چای
بدیهی است که مقادیر فوق حالت عمومی داشته و هر کشاورز یا باغدار باید جهت اطلاع از جزئیات استفاده از این سم، با کارشناسان و متخصصین حفظ نباتات شهر یا استان خود، به طور کامل مشورت نماید.
سم کپکس در دهه 1990 میلادی از طرف آژانس بینالمللی تحقیقات سرطانشناسی IARC مورد تحقیقات قرار گرفته و به عنوان یک ماده شیمیایی طبقه بندی نشده و نامشخص معرفی شده است؛ لذا عوارض سرطانزایی این سم برای انسان و حیوانات دقیقاً مشخص نمیباشد. در تحقیقات دیگری از طرف EPA اعلام شده که بلعیدن این سم و ورود آن به سیستم گوارشی سرطانزا بوده و این احتمال توسط بروز تومور بر روی موشها به اثبات رسیده است.
قرار گرفتن در معرض این سم به صورت پوستی و تماسی باعث سوزش، خارش بدن، و سوزن سوزن شدن آن ناحیه میگردد. ورود آن به صورت بلعیدن باعث گلودرد، تهوع، درد در ناحیه شکم و استفراغ خواهد گردید. تنفس این سم باعث سوزش در بینی، ریه، سرگیجه و مشکل تنفسی میشود.
با توجه به خطرات گفته شده، حتماً هنگام سمپاشی با کپکس باید موارد ایمنی را رعایت نموده و از دستکشهای بلند، ماسک فیلتردار، عینک مخصوص، چکمه، کلاه و لباسهای توصیه شده استفاده گردد. به علت کاربرد سم کپکس به صورت تماسی، بعد از سمپاشی باید تا زمان خشک شدن سم بر روی گیاهان از محل فاصله گرفت و به این نکته توجه نمود که وزش باد میتواند در ساعات اولیه سمپاشی، خطرات زیادی برای افراد تا فواصل دور و انتقال سم به مکانهای دیگر را ایجاد نماید.
سم کپکس قابلیت اختلاط خوبی با آب ندارد و به راحتی نیز تبخیر نمیشود. آزمایشات نشان داده که مقداری از این سم بعد از سمپاشی حتی تا 20 روز بعد میتواند بر روی سطوح باقی مانده و در صورت ورود به خاک تا 120 روز قابلیت نفوذ به محصولات خوراکی کاشته شده را دارد.
سم کپکس یا پرمترین برای زنبورها، آبزیان و ماهیها بسیار سمی است و تنها تعدادی از پرندگان ایمنی متوسطی در برابر اثرات این سم دارند. درجه سمیت کپکس برابر 430 تا 4000 میلیگرم بر کیلوگرم میباشد.
با توجه به کاربرد عمومی این سم در محصولات مختلف و استفاده از آن در فضاهای داخلی و گیاهان آپارتمانی، سم کپکس را باید از فروشندگان معتبر و سابقهدار تهیه نموده و از کیفیت و اصلبودن آن هنگام خرید، اطمینان حاصل نماییم.