بادام معمولی

انتشار بادام معمولی از شبه جزیره بالکان تا آسیای جنوب غربی است و تا ترکستان و عراق پیش می رود. در ایران در نواحی نیم خشک و کوهستانی کشت می شود و ارتفاع آن به 8 متر می رسد و درختی بی خار و با انشعابات کوتاه، صاف و سبز رنگ زیاد است. که رفته رفته به رنگ قهوه ای تیره در می آید. انشعابات آن با ساقه زاویه حاده و یا قائمه تشکیل می دهند. برگ های آن تخم مرغی، نیزه ای تا بیضی با انتهای کشیده یا کند و قاعده ای گوه ای یا گرد، تقریباً چرمی، روی آن صاف و پشت آن خزدار و حاشیه آن دندانه دار اره ای و ابعاد آن 3 × (12 تا 9) سانتیمتر است و دمبرگ آن به طول 3-2 سانتیمتر می باشد و دارای 4-3 غده است. گل هایش سفید یا صورتی و درشت در حدود 4 سانتیمتر است و طول پایک آن 5 میلیمتر است میوه یا شفت بادام شبه بیضی مورب یا شبه بیضی کشیده، 5-3 سانتیمتر فشرده، کمی نوک تیز و مخملی است و هسته آن سوراخ دار و ناوی است.

بادام تلخ یکی از ارقام بادام معمولی است که دارای مغز تلخ است و معمولاً به عنوان پایه بادام شیرین بکار می رود. ارقام مهم بادام کریستومورتو (Cristomorto) ، دسی یورلاکوتا (Desmayo Larqueta) فاسیونلو (Fascionello) پیزلس (Peerless) ، دیزوتاداولا (Pizzuta Avola) تاردی نون پاریل (Tardy Nonpariel) ، تگزاس (Texas) وستا (Vesta) فیلیپوسئو (Filippo ceo) ، فراگیولیوگراند (Fra Giulio Grande) ، ژنکو (Genco) ، مارکونا (Marcona) نون پاریل (Nonopareil) می باشند.

دما مهمترین فاکتور اقلیمی برای بادام معمولی است. این گیاه برای جوانه زنی یکنواخت در بهار، به سرمای زمستانه متوسطی نیاز دارد. این درخت سرمای زمستان را در حد متوسطی تحمل می کند ولی به علت زود باز شدن گل های آن تحمل این درخت نسبت به سرمای بهاره کمتر است. نیاز سرمایی برای باز شدن عادی جوانه ها بسته به نوع رقم متفاوت بوده و از 100 تا 700 ساعت پائین تر از 2/7 درجه سانتی گراد متغیر است . خواب جوانه ها به علت وجود غلظت زیاد قند در آنها می باشد. درخت بادام سرمای زمستانه را تا (20-) درجه سانتیگراد تحمل می کند. در صورتیکه سرما بیش از این حد باشد و سرد شدن هوا نیز به تدریج صورت گرفته باشد درخت بادام مقاومت بیشتری به سرما خواهد داشت. عامل محدود کننده کاشت بادام سرمای بهاره بخصوص در زمان گل یا بلافاصله پس از تشکیل میوه است. در مناطقی که سرمای بهاره متداول است باید از ارقام دیرگل استفاده شود.

شیب های جنوبی برای کاشت این گیاه بسیار مطلوب است و زمین های هموار نیز در صورتیکه دارای هوای ملایمی باشند می توانند مورد استفاده قرار گیرند. کاشت بادام به صورت باغات متراکم مناسب نمی باشد. بخصوص ارقامی که حساس به نور هستند. در صورتیکه در شدت نور کم کاشته شوند شاخه هایشان کمتر چوبی شده و آندوکارپ آنها سخت تر می شوند.

بادام وقتی که در روی نهال بذری بادام پیوند شود در مقایسه با سایر درختان میوه متعدله می تواند شرایط گرم و خشک تابستان را بهتر تحمل کنند.

این درخت به علت داشتن ریشه های عمقی (بیش از سه متر) و برگ های چوبی شکل مقاومت زیادی نسبت به خشکی دارد. در مناطقی که متوسط بارندگی کمتر از 250 میلی لیتر در سال است درختان بادام با فواصل بیشتری کاشته می شوند.

روغن بادام را از انواع دانهٔ بادام تهیه می کنند. این روغن همان اولئات گلیسریل است که بوی ملایمی داشته و مزه آجیل می دهد. این روغن در الکل نامحلول است، اما در کلروفرم یا اتر کاملاً حل می شود. این روغن، جانشین خوبی برای روغن زیتون می باشد. از روغن بادام در تهیهٔ مارزیپان، نوقا، ماکارونی و همچنین انواع دسر استفاده می کنند. بادام، ۳۵ درصد ویتامین E دارد و میزان چربی های اشباع نشده آن بسیار بالاست. این نوع چربی قادر است میزان کلسترول LDL را کاهش دهد.

عصاره ی مغز بادام، کاربرد بسیاری در محصولات آرایشی و زیبایی دارد. به خصوص آن که این روغن نقش بسیار مؤثری در تغذیه و آبرسانی پوست ایفا می کند. روغن بادام شیرین به دلیل بوی مطبوعی که دارد به عنوان خوشبوکننده محصولات آرایشی و خوشبوکننده های هوا استفاده می شود. متخصصان توصیه می کنند مادر برای برقراری ارتباط اولیه با نوزاد به بدن او روغن بادام شیرین مالیده و بدنش را به آرامی ماساژ دهد این ماده در آرامش بخشیدن به کودک اهمیت دارد. اما با همه ی این تفاسیر برخی از متخصصان استفاده از روغن بادام را برای نوزادان توصیه نمی کنند.

روغن بادام منبع مهم و شناخته شده ای در به وجود آمدن آلرژی ها به خصوص در زنان باردار و مادران شیرده است. بسیاری از زنان باردار بر این باورند که با مصرف روغن بادام شیرین می توانند چروک ها و ترکیدگی های ناشی از بارداری را از بین ببرند. اما گذشته از خاصیت نرم کنندگی و تقویت بخشی و آبرسانی که این ماده به بدن دارد باید گفت خطوط بعد از زایمان بر بدن ناشی از یک کشیدگی سریع و خشن پوست است که بر قابلیت الاستیک فیبرهای کلاژن پوست اثر می گذارد. روغن بادام به ظاهر پوست را نرم می کند اما نمی‌تواند روی فیبرهای کلاژن که در ساختار عمیق پوست قرار دارد اثر بگذارد. هر چند این ماده را می توان برای جلوگیری از ترکیدگی و خطوط پوستی ران ها استفاده کرد، اما استفاده از آن برای زنان باردار و پوست حساس کودکان سفارش نمی‌شود چرا که این ماده اثر مستقیمی بر پوست نوزاد داشته و آلرژی را در او بالا می برد.

علاوه بر آفات عمومی درختان میوه مانند انواع شته ها، سوسک های پوست خوار، چوب خوار، برگ خوار و گل خوار و کرم سفید ریشه که به بادام هم خسارت وارد می کنند، یک نوع مغز خوار بادام به نام Eurytoma amigdali end. مخصوص بادام وجود دارد.

از بیماری ها لکه ی آجری برگ بادام و سفیدک سطحی شایع تر می باشد .

زنبور مغز خوار بادام: حشره کامل زنبور کوچکی است به رنگ سیاه و کرم، لارو آن سفید رنگ است. مغز خوار بادام میوه ی جوان را سوراخ کرده و یک تخم در آن می گذارد. پس از مدت معین تخم باز شده و لارو حشره بیرون آمده و داخل بادام تبدیل به شفیره می شود. حشره کامل سال بعد از شفیره خارج شده و شروع به تخم گذاری می کند .برای مبارزه با این آفت راه های شیمیایی و مکانیکی وجود دارد. در مبارزه ی مکانیکی میوه های آلوده حاوی لارو حشره از روی درخت یا روی زمین جمع آوری شده و سوزانده می شود. در مبارزه ی شیمیایی از سموم فسفره مانند گامگسان، دی کلروفون، فسفامیدون (برای حشره ی کامل ) و یا نواکرون، فسفامیدون (بر علیه تخم لارو ) استفاده می شود. نظر به اینکه چاغاله بادام در ایران به صورت سبز مصرف می شود ، لذا سم پاشی توصیه نمی شود.

لکه آجری برگ بادام: نشانه ی این بیماری روی برگ بادام ابتدا به صورت لکه های بی شکل و سبز متمایل به زرد ظاهر می شود. در مراحل بعدی، برگ کلروفیل خود را در محل این لکه ها که معمولاً گوشه دار بوده و حاشیه ی نامشخصی دارند کاملاً از دست داده و به رنگ زرد در می آید. به تدریج که قارچ عامل بیماری پیشروی و رشد و نمو می کند رنگ لکه ها نیز از زردی به نارنجی و بعد به قرمز آجری در می آید. در این زمان بافت برگ در محل لکه ها ضخیم شده و به سمت سطح تحتانی برجسته می شود. در حالیکه در رویه ی بالایی برگ فرورفتگی به وجود می آید. برگ در محل لکه ها ضخیم تر می شود و گاهی به 3-2 برابر ضخامت برگ سالم می رسد. اواخر فصل تابستان لکه های برگ رنگشان کاملاً قهوه ای و تیره شده و بافت برگ در این قسمت ها مرده و خشک می شود. گاهی به علت پیوستن تعدادی از این لکه ها تمام پهنک برگ فاسد شده و می ریزد. عامل بیماری قارچی به نام Polystigma ochraceum  می باشد .برای مبارزه از انواع قارچ کش ها در چندین نوبت استفاده می شود. اولین سمپاشی در اسفند ماه با قارچ کش کاسید 101 به نسبت 5 در هزار یا محلول دو درصد می باشد. در بهار همین درختان چهار بار با یکی از قارچ کش ها سمپاشی می گردند. (مثل کاسد 101 به نسبت 5/1 در هزار، کاپتان به نسبت 3 در هزار، پولیدام (بر اساس زینب) به نسبت 5/2 در هزار، ملپرکس به نسبت 5/1 در هزار، محلول بوردو به نسبت یک درصد، زیرام به نسبت دو در هزار، دیتان ام-45) . اولین سمپاشی بهاره بعد از ریزش گلبرگ ها و تقریباً در دهه ی سوم فروردین ماه می باشد. در این زمان میوه های بادام کاملاً کوچک و در بقایای گلبرگ ها پوشیده است و از طرفی جوانه های برگی در حال باز شدن است. 3 نوبت سمپاشی بعدی به فاصله ی دو هفته از یکدیگر باید انجام گیرد .

سفیدک سطحی بادام: این سفیدک به طور معمول از اواسط تابستان شیوع می یابد و اولین علائم آن ایجاد لکه های سفید خاکستری در سطح تحتانی برگ ها است. بعداً این لکه ها به یکدیگر پیوسته و قشر سفید رنگی در سطح زیرین برگ به وجود می آورند. غالباً در سطح فوقانی برگ لکه های قرمز یا قهوه ای رنگی به ظهور می رسد که در مقابل لکه های سفید سطح زیرین قرار دارند. در اواخر شهریور ماه روی قشر سفید سطح زیرین برگ نقطه های سیاه رنگی ظاهر می شوند که اندام جنسی قارچ است. با توجه به اینکه فعالیت قارچ از اواسط تابستان شروع می شود، خسارت آن چندان زیاد نبوده و در صورتیکه سفیدک در بعضی از نواحی شدت داشته باشد می توان درختان را به محض مشاهده ی اولین علائم بیماری در پشت برگ ها توسط قارچ کش کاراتان یا سموم گوگردی سمپاشی نمود.