قره داغ

"قره داغ"، گیاه ارزشمندی است که در سال های اخیر به عنوان یکی از گونه های مناسب در طرح های بیابان زدائی استان خراسان رضوی مورد  استفاده  قرار می گیرد. بمنظور ارزیابی میزان سازگاری، بذر آن برای نخستین بار از استان مرکزی  و از کویر میقان اراک  به خراسان رضوی وارد شد اما پس از چندی رویشگاه طبیعی این گیاه در شهرستان های گناباد و بردسکن شناسائی شد. پراکنش جغرافیایی آن در ایران ، از بلوچستان تا خراسان ، در شوره زارهای بیابانی مانند کویر میقان اراک ، سواحل دریاچه نمک کویر و کویر غول آ باد گسترش یافته است. این گیاه در خطوط همباران ١٠٠میلیمتر به بالا قرار دارند. همچنین دامنه ارتفاعی رویشگاه آن بین ٨٠٠تا ١٧٠٠متر از سطح دریا ( کویر میقان) متغیر است.

قره داغ گیاهی است هرمافرودیت، درختچه ای تیغ دار از خانواده Zygophyllaceae   و جنس  Nitraria که دارای 6  گونه می باشد و گونه موجود در این منطقه به نام schoberi (شوبری) می باشد. ارتفاع آن 1.5 متر و قطر تاج گاهی بیش از 2 متر می باشد. ساقه های جوان  گیاه سفید کرکدار، ساقه های مسن قهوه ای بدون کرک، گل ها متناوب ساده، سفید رنگ، گل آذین گرزن باز، برگ ها مستطیلی قاشقی یا نیزه ای به طول 50 و عرض 7 تا 4 میلی متر و میوه آن کروی به قطر 15 تا 5 میلی متربه رنگ قرمز تیره می باشد.

شروع رشد رویشی این گیاه اواخر اسفند تا اواسط فروردین گل دهی اواخر فروردین تا اوائل اردیبهشت، تشکیل میوه اواسط خرداد، بذر دهی اواخر خرداد، ریزش بذر از اواخرتیر می باشد. شروع خزان برگ ها از اواخر آبان و خواب زمستانه با کاهش دما آغاز می گردد.

قره داغ درختچه ای مقاوم به خشکی، دارای انشعابات فراوان از بن گیاه، ساقه ها اغلب به صورت ساقه های خوابیده و خمیده که شکل کپه ای نسبتاً حجیمی را به گیاه می بخشد.

این درختچه در حاشیه دریاچه های نمک با خاک های عمیق، رسوبی و شور که دارای بافت متغیر است، رویش دارد.

علاوه بر این در خاک های گچی و آهکی که دارای محدودیت زهکشی بوده نیز زندگی می کنند. انشعابات ساقه ها در اثر تماس با خاک مرطوب پیرامون گیاه، ایجاد ریشه های نابجا کرده و این امر در توده ای شدن گیاه به فرم کپه ای کمک می کند. بنابراین از جمله روش های تکثیر گیاه علاوه بر روش تهیه قلمه، توسط بذر نیز ازدیاد می شود.

قره داغ گیاهی است آفتاب دوست که با توجه به دامنه وسیع سازگاری آن در خاک های اسیدی، قلیائی و شور و نیز خاک های سبک تا سنگین و علاوه بر آن به علت مقاومت در برابر محدوده های حرارتی (50 تا 30- درجه سانتیگراد) و نیز امکان تکثیر و ازدیاد از طریق بذر و ریشه های نابجا، گونه بسیار مناسبی برای احیاء اراضی بیابانی و کویری می باشد. این گیاه می تواند در تثبیت بیولوژیکی تپه های شنی  حاشیه پلایاها و مناطق کویری مورد استفاده قرار گیرد. توانائی ایجاد ریشه های نابجا و امکان توسعه گیاه بر روی تپه های ماسه ای توانسته است در اکثر مناطق رویشگاهی، جلوه های زیبائی را درکویر لم یزرع به نمایش بگذارد. از جهت این گیاه می تواند در طرح های اکوتوریسم بیابانی نقش مهمی را ایفا نماید. حفاظت از این گونه و توجه به توسعه آن امری ضروری است.

استفاده از قره داغ در ایران به عنوان یک گیاهی حفاظتی است که علوفه قابل توجهی نیز تولید می نماید. این گیاه به دلیل پائین بودن تنوع گونه ای دارای رویشگاه حساس و شکننده می باشد. در برخی از کشورها از میوه آن که دارای طعم مطبوعی است به صورت پخته یا خام به عنوان آجیل زمستانه استفاده می شود. استفاده از این گیاه در رنگرزی گزارش شده است. دانه قره داغ ارزش غذائی برای دام و وحوش دارد. برگ ها وشاخه های جوان برای تعلیف دام سبک مناسب است. قره داغ با داشتن گل های فراوان و میوه های الوان و زیبا می تواند به عنوان یک گیاه زینتی در پارک ها و منظر سازی جاده ها در مناطق کویری نیز مورد توجه قرار گیرد. استفاده داروئی از این گیاه ناشناخته است. پراکنش این گیاه در شرق وجنوب شرق اروپا (روسیه، اوکراین و رومانی)آسیا (ترکیه، ایران و افغانستان) منطقه قفقاز (ارمنستان، آذربایجان و گرجستان) آسیای میانه (قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) و چین گزارش شده است.