Hyssopus officinalis Hyssop که به فارسی زوفا نامیده میشود، گیاهی از خانواده نعناعیان، بومی آسیای صغیر می باشد. نیاز های این گیاه عبارتند از نور: زیاد رطوبت: کمی مرطوب دمای محیط: مناطق خشک و گرم و نواحی جنوبی تپه ها خاک: کشت در انواع خاک ها
نام علمي
Hyssopus officinalis
خصوصیات - معرفی
زوفا گیاهی خشبی و چندساله است. منشأ این گیاه آسیای صغیر گزارش شده و از دریای خزر تا دریای سیاه و همچنین در مناطق شنی نواحی مدیترانه می روید.
هی سوپوس افیسنالیس چهار زیر گونه دارد. مهمترین آنها زیر گونه افسینالیس (Subsp. officinalis) و زیرگونه کانسنس می باشند.
این دو زیرگونه در اکثر نقاط جهان به خصوص در اروپای مرکزی می رویند. سطح برگ ها و ساقه های زیر گونه افسینالیس کاملاً صاف و بدون کرک، ولی پیکر رویشی زیر گونه کانسنس پوشیده از کرک است.
ریشه زوفا مستقیم است و انشعاب های فراوانی دارد. ساقه چهارگوش، مستقیم، ارتفاع آن متفاوت و بین 50 تا 70 سانتیمتر است. پای ساقه (قسمت تحتانی) چوبی و قهوه ای رنگ و از انشعاب های فراوانی برخوردار است، ولی قسمت فوقانی آن نرم و سبز رنگ می باشد. برگ ها صاف، فاقد دندانه، باریک، کشیده و کم و بیش نیزه ای شکل و رنگ آن سبز روشن است. برگ ها به طول 2 تا 4 سانتیمتر و به عرض 5/0 تا 1 سانتیمتر که در هر دو طرف پهنک پوشیده از حفره های اسانس است. برگ ها حاوی کوتیکول نسبتاً ضخیمی می باشند که از خصوصیات گیاهان گرم و خشک است.
گل ها در نواحی فوقانی ساقه هایی به طول 20 تا 25 سانتیمتر به صورت چرخه هایی مجتمع که هر چرخه مرکب از هفت تا نه گل می باشد تشکیل می شوند. گل ها آبی، صورتی یا سفید رنگ هستند. رنگ گل در ترکیبات تشکیل دهنده اسانس هیچ گونه تأثیری ندارد. میوه، فندقه چهار قسمتی و رنگ آن سیاه یا قهوه ای تیره و قسمت میانی آن کمی برجسته بوده و میوه کم و بیش به شکل مثلث است.
![Hyssop]()
![Hyssop]()
شرایط نگهداری زوفا
نور مورد نياز
زیاد
آبياري و رطوبت
کمی مرطوب
دماي مورد نياز
مناطق خشک و گرم و نواحی جنوبی تپه ها
خاک مورد نياز
کشت در انواع خاک ها
|
مناطق خشک و گرم و نواحی جنوبی تپه ها، مناطق مناسبی برای کشت زوفا می باشند. این گیاه به خشکی مقاوم است ولی در آغاز رویش و همچنین پس از اولین برداشت به آب کافی نیاز دارد. پس از اولین برداشت چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد به خصوص اگر آب کافی در اختیار گیاه باشد (در اواخر تابستان) گیاهان مجدداً به گل می روند.
زوفا به خاک خاصی نیاز ندارد و تقریباً در هر نوع خاک حتی خاک های شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی رشد می کند.
برای کشت این گیاه می توان از مناطق بیابانی استفاده کرد. در سطوح وسیع کشت از خاک هایی با بافت متوسط که حاوی ترکیبات کلسیم هستند باید استفاده کرد. ماسه های بسیار نرم (ماسه های بادی) و خاک های اشباع از آب برای کشت زوفا مناسب نیستند.
Hp خاک برای زوفا بین 5 تا 7.5 مناسب است.
زوفا پنج تا هفت سال عمر دارد. در این مدت تمام نیازهای گیاه توسط زمینی که درآن کشت می شود باید بر طرف گردد. از این رو انتخاب زمین مناسب برای کاشت این گیاه ضرورت دارد.
علف های هرز در رشد، نمو و مقدار مواد مؤثره زوفا تأثیر منفی بر جای می گذارد. مبارزه با علف های هرز در طول رویش گیاه ضروری است. زوفا را با گیاهانی مانند غلات، خردل و ذرت می توان به تناوب کشت کرد. کاشت این گیاه در زمین هایی که به مقدار زیادی از علفکش های با ماده مؤثره تریازین استفاده شده است مناسب نیست.
تناوب کشت زوفا با گیاهانی که بذر آنها پس از رسیدن به اطراف ریزش می کنند (مانند رازیانه، گشنیز و ...) و همچنین تناوب با گیاهان ریشه ای (مانند یونجه، شبدر و ...) مناسب نیست. زیرا این گیاهان در گسترش بیماری ها مؤثرند.
زوفا را می توان چهار تا پنج سال متوالی در یک قطعه زمین کشت کرد. پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به تناوب کشت شود.
![Hyssopus officinalis]()
![Hyssopus officinalis]()
خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی
زوفا یکی از مهمترین گیاهان دارویی و ادویه ای به شمار می رود. در اکثر فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی زوفا به عنوان دارو یاد شده است.
از دَم کرده پیکر رویشی این گیاه برای درمان بیماری های مربوط به دستگاه تنفس مانند سرفه، سیاه سرفه، برونشیت و آسم استفاده می شود.
مواد مؤثره این گیاه سبب افزایش فشار خون، هضم غذا و همچنین کاهش تورم می شود. زوفا اگر چه کمی تلخ مزه است ولی به عنوان طعم دهنده مواد غذایی و همچنین در تهیه سس مورد استفاده قرار می گیرد.
اسانس زوفا خاصیت ضد قارچی و باکتریایی دارد. این اسانس در صنایع کنسرو سازی، نوشابه سازی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد.
به علت نوش فراوانی که در گل های این گیاه به وجود می آید در ردیف گیاهان مولد عسل قرار دارد. عسل حاصله از آن از کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است.
زوفا در سطوح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا عمدتاً در روسیه، بلغارستان، مجارستان، ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و در کشمیر هند کشت می شود.
مقدار اسانس در پیکر رویشی زوفا متفاوت و بین 0.3 تا 1 درصد می باشد. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را پینو کامفن (50 درصد) تشکیل می دهد، از ترکیبات مهم دیگر اسانس می توان از آلفا و بتا پینن، کامفن و الکا¬های سزکویی ترپن نام برد. پیکر رویشی این گیاه همچنین حاوی فلاونوئید، تانن (5 تا 8 درصد) مواد تلخ ( 3 تا 6 درصد) و مواد دیگری مانند دیوزمین، هیسوپین و ترکیبات موسیلاژی است.
![زوفا - معرفی و خواص گیاهان دارویی]()
![زوفا - معرفی و خواص گیاهان دارویی]()
مقابله به آفات زوفا
سفیدک پودری یکی از بیماری های قارچی است که خسارات سنگینی را به محصول وارد می کند. از نشانه های این بیماری سفید شدن سطح برگ هاست که در نهایت منجر به مرگ گیاه می شود.
برخی آفات (مانند تریپس) ممکن است صدمه های سنگینی به گیاه وارد آورند. این آفت ها سبب چروکیده شدن برگ ها و کاهش محصول می شوند. برای مبارزه با آنها قبل از گلدهی از آفت کش هایی که مواد مؤثره آنها را در دیکلرفوس (0.1 درصد)، دی متوات (0.1 درصد) و یا موینفوس (0.1 تا 2 درصد) تشکیل می دهند می توان استفاده نمود.
![زوفا]()
![زوفا]()
نحوه تکثیر زوفا
از آنجایی که بذرهای زوفا قوه رویشی مناسبی دارند، کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی داشته و در اکثر کشورها برای کشت زوفا از این روش استفاده می شود. کشت زوفا به صورت ردیفی و یا استفاده از ردیف کار انجام می گیرد. پس از کاشت، زمین را باید آبیاری کرد.
چنانچه این گیاه در شیب ها کشت شود، جهت ردیف ها باید بر خلاف جهت شیب زمین باشد.
در گذشته در برخی از کشورها تکثیر زوفا به روش های غیرمستقم (کشت در خزانه) و یا حتی به روش رویشی انجام می گرفته است. ولی در حال حاضر در اکثر کشورهایی که این گیاه کشت می شود برای تکثیر، از روش مستقیم استفاده می شود.
اوایل بهار (نیمه دوم اسفند) زمان مناسبی برای کشت زوفا است. تأخیر در کاشت مناسب نیست و سبب کاهش جوانه زنی بذرها می شود. فاصله بین ردیف ها به روش برداشت محصول و نوع ماشین های برداشت بستگی دارد و معمولاً بین 50 تا 70 سانتیمتر مناسب است. عمق بذر زوفا در موقع کاشت باید یک تا دو سانتیمتر باشد. کشت در اعماق بیشتر مناسب نیست، زیرا نه تنها تمام بذرها سبز نمی شوند بلکه سبب عدم یکسانی در جوانه زنی آنها گشته و برداشت مکانیزه را با مشکل مواجه می کند. تعداد بذر در هر متر طول ردیف 120 تا 150 عدد و مقدار بذر برای هر هکتار زمین به کیفیت آن بستگی دارد و بین سه تا پنج کیلوگرم مناسب است.
امیدبیگی، ر. 1387. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. ا