رازیانه

دانستنیهای علمی

Foeniculum vulgare  (رازیانه )،گیاهی است معطر و دارویی از خانواده  Apiaceae ( چتریان ) که بومی سواحل دریای مدیترانه میباشد .

گیاه رازیانه ندرتا خودرو میباشد و از آنجایی که بسیار مفید است امروزه در اکثر نقاط دنیا از جمله جنوب اروپا. شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا کشت می‌شود.
در کشور ما این گیاه به وفور در استان گلستان، مازندران، کردستان وخراسان کشت می‌گردد.

این گیاه به علت گلهای زرد و معطری که دارد برای پروانه ها ، پرندگان و حشرات بسیار جذاب بوده و عسلی که از شهد این گلها تولید میشود دارای خواص بسیار زیادی است .
رازیانه مناسب برای کشت در مزارع ، باغها و مرزبندی میباشد .

خصوصیات - معرفی

رازیانه ، گیاهی است گلدار، معطر ، علفی و دوساله که ارتفاعی بین 1.5 تا 2.5 متر دارد و گستردگی آن بین 10 تا 50 سانتیمتر است .
این گیاه دارای سرعت رشد سریعی میباشد.
ساقه آن دارای شیارهای هم دریف و موازی می باشد برگهای آن نازک و نخی، مانند شود است .(برگهای این گیاه معطر میباشند .)
گلهای رازیانه زرد، کوچک وبصورت خوشه در انتهای ساقه ظاهر می شود .
گل‌ها درون گل آذین چتر مرکب قرار دارند. جام گل دارای 5 گلبرگ زردرنگ میباشد.
گلهای گیاه رازیانه همزمان نر و ماده میباشند و پروانه ها، حشرات و زنبورها از شهد آن تغذیه میکنند.
فصل گلدهی از مرداد تا مهر میباشد .
میوه شیزوکارپ تخم مرغی ودارای رگه‌های برجسته طولی می‌باشد.
میوه و برگ گیاه رازیانه در غذا ها به عنوان ادویه استفاده میشود.

شرایط نگهداری رازیانه

نور مورد نياز زیاد آبياري و رطوبت مرطوب دماي مورد نياز دمای بین -3 تا 16 درجه سانتیگراد خاک مورد نياز خاک شنی، ماسه ای ،لومی قلیایی مرطوب و خوب زهکشی شده

شرایط محیط رشد گیاه رازیانه به شرح زیر میباشد :

خاک : خاک شنی،ماسه ای ، لومی ، غنی ، خوب زهکشی شده و کمی قلیایی.
نور : آفتابی- نیمسایه.
این گیاه در سایه رشد نمیکند.
دما : دمای بین -3 تا 16 درجه برای این گیاه مناسب است .
بهتر است رازیانه در معرض سرما قرار نگیرد زیرا ازبین خواهد رفت.
( این گیاه بهترین رشد را در خاکی غنی و در معرض آفتاب کامل دارد .)
آبیاری: به صورت متوسط انجام گیرد .

خواص و کاربردهای دارویی و صنعتی

خواص دارویی : این گیاه دارای خواص دارویی بسیار زیاد و به شرح زیر میباشد :
رازیانه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است . ریشه رازیانه گرمتر از بقیه قسمت های گیاه است .
رازیانه اثر زیاد کنده شیر را در زنان شیر ده دارد و بدین منظور می توان از دم کرده رازیانه استفاده کرد .
- اشتها آور و مقوی است .
- نفخ و گاز معده رااز بین می بر د .
- قاعده آور است .
- برگهای رازیانه ادرار آور است .
- جوشانده ریشه رازیانه ملین و مسهل است .
- روغن تخم رازیانه کرم روده را از بین می برد .
- حالت تهوع رابر طرف می کند .
- برای برطرف کردن اسم ، سرفه و تنگی نفس از دم کرده تخم رازیانه بمقدار سه فنجان در روز استفاده کنید .
- برای رفع اسهال رازیانه را با زیره سبز به نسبت مساوی دم کرده و به مریض بدهید .
- میتوان از رازیانه به عنوان داروی ضد نفخ بصورت زیر استفاده کرد :5 گرم پودر انیسون و 5 گرم پودر زیره کرمان ، 5 گرم پودر تخم گشنیز و 5 گرم پودر رازیانه رابا هم مخلوط کرده در یک لیتر آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید سپس آنرا صاف کرده و کم کم بنوشید.
- رازیانه بعلت داشتن هورمون زنانه رشد دخترها را جلو می اندازد .
- رازیانه مغز را فعال می کند .
- ریشه رازیانه دارای کومارین Coumarin می باشد . چون این ماده رقیق کننده خون است بنابراین آنهایی که مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگها هستند می توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده کنند .
- دردهای مفاصل را برطرف می کند .
- اشتها را زیاد می کند .
- برای از بین بردن درد آرتروز روغن رازیانه را در محل درد بمالید .
- رازیانه آب چشم را از بین میبرد و تاریکی چشم را برطرف می سازد.
- برای درمان بیوست بهتره که رازیانه را با شیرین بیان دم کرده و در مواقع لزوم مصرف شود.
طرز استفاده:
دم کرده رازیانه : مقدار یک قاشق چایخوری رازیانه را کوبیده و در یک لیوان آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید .
دم کرده برگ رازیانه : 30 گرم برگ رازیانه را در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت ده دقیقه دم کنید . این دم کرده مقوی اعصاب بوده و هضم غذا را سریع می کند .

مقابله به آفات رازیانه

این گیاه زمانی که در خاک ضعیف کاشته شود دچار پوسیدگی ساقه و ریشه خواهد شد .( بهتر است 2 بار در سال برای رشد بهتر گیاه ، کوددهی انجام شود .)

نحوه تکثیر رازیانه

تکثیر این گیاه به روش کاشت بذر و به شرح زیر میباشد :
آماده سازی خاک
رازبانه درطول رویش به مواد غذایی نسبتاً زیادی نیاز دارد کود های حیوانی کاملا نپوسیده تاثیر نامناسبی برریشه این گیاه دارند. ازاین رو نهایت دقت درافزودن کودهای حیوانی به زمینهای که درآنها رازیانه کشت می شود الزامی است. دقت دراضافه کردن کودهای ازته به آین گیاه نیز ضرورت دارد زیرا کودهای ازته به مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی گیاه می شوند رشد زایشی ( گل دهی وتشکیل میوه ) گیاه را مختل می کند وسبب کاهش شدید عملکرد می گردند ضمناً افزایش نامناسب ازت خاک علاوه بر کاهش و عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه درمقابل سرمای زمستان نیز خواهد شد .پس اواخر تابستان کودهای کاملا پوسیده رابه زمین می افزایند سپس شخم عمیقی زده می شود وکودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک می افزایند وآنرا به وسیله دیسک به عمق 20 تا25 سانتی متری خاک می فرستند سپس زمین راتسطیح نموده وبستر خاک رابرای کاشت آماده می نمایند .
تاریخ و فواصل کاشت
رازیانه دوره رویش نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه باید اوایل سال ( اواخر زمستان ، اوایل بهار ) انجام پذیرد. بذوری که درپاییز کاشته شده اند (دربهار سال بعد دردرجه حرارت 6 تا 8 درجه سانتی گراد درشرایط مناسب ازنظر رطوبت خاک و... ) رویش می نمایند. بذور درردیفهایی به فاصله 36 تا 48 سانتی متر کشت می شوند چانچه فاصله ردیفها کمتراز اندازه ذکر شده باشد نقش موثری درکاهش عملکرد دارد. عمق بذر رازیانه درموقع کاشت 2تا 3 سانتی متر باید باشد تعداد بذردردرهرمتر طول ردیف 60تا80 عدد ومقدار بذر برای هرهکتارزمین 8 تا10 کیلوگرم مناسب است.
کاشت
ازآنجا ئیکه بذررازبانه ازقوه رویشی مناسبی برخوردار است کشت مستقیم درزمین اصلی نتایج مطلوبی دارد ودراکثر کشورها برای کشت رازیانه روش کشت مستقیم استفاده میشود . کشت رازیانه به صورت ردیفی وبااستفاده ازردیف کار غلات انجام می گیرد. پس از کشت زمین را باید آبیاری نمود .
داشت(مراقبت و نگهداری)
وجین علفهای هرز درفصل بهار ( خرداد ) ضروری می باشد. بااستفاده ازعلف کشهای مناسب نیز می توان به مبارزه با علفهای هرز پرداخت. ازبین این علف کشها می توان مرکازین (Merkazin)آفالون (Afalon)را نام برد.آفات درطول رویش ممکن است خسارات سنگینی به رازبانه وارد نمایند. رازیانه را هیچگاه نباید درمجاورت گیاهان سمی مانند بذرالبنج وگیاهانی ازاین قبیل کشت نمود زیرا هنگام برداشت ممکن است بذر رازیانه با بذور این گیاهان مخلوط شوند و استفاده ازآن ایجاد مسمومیت نماید.
برداشت
میوه های رازبانه به طور همزمان نمی رسند پس ازرسیدن ازگیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند. ازاینرو قبل ازریزش باید محصول رابرداشت نمود .چون رازیانه ساقه بلند دارد معمولا برداشت محصول آن کم وبیش مشکل است بااستفاده ازماشین برداشت غلات می توان دانه های رازیانه رانیز برداشت کرد .
زمان مناسب برای برداشت محصول درسال اول رویش اوایل مهر می باشد درحالیکه درسال دوم وسوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد .محصول رامی توان دردومرحله برداشت کرد . درمرحله اول شاخه ها وسر شاخه های حامل چتر ( به طول 30 تا 50 سانتی متر) رابرداشت می کنند وبه مدت 7 تا 14 روز روی زمین باقی می گذارند .
(این مدت به آب و هوای منطقه بستگی دارد ). درمرحله دوم این اندامها رابا کمباین برداشت وبذور را ازسایر قسمتها جدا می نمایند .برداشت گیاهان در دو مرحله بستگی به اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه دارد.
درصورت نامساعد بودن هوا، رطوبت بالا برداشت دردو مرحله توصیه نمی شود زیرا ممکن است طی مدتی که اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله قارچها، باکتریها وسایر عوامل مخرب قرارگیرند واثرات نامطلوبی برکمیت وکیفیت مواد موثر آن بگذارند. ازاینرو بهتراست برداشت محصول دریک مرحله انجام شود دراینصورت شاخه ها و سرشاخه های حامل چتر برداشت می شوند .
رطوبت بیش ازحد مجاز دربذر رازیانه مناسب نیست وبرکیفیت رویشی و همچنین مواد موثر آنها تاثیر منفی دارد ازاینرو پس از برداشت آنها راباید خشک کرد عمل خشک کردن بذر رامی توان درسایه یا با استفاده از خشک کن های الکتریکی انجام داد. عملکرد رازیانه متفاوت است و بستگی شرایط اقلیمی محل رویش دارد.بطور کلی عملکرد درسال اول 4/0تا 6/0 تن درهکتار درسال دوم 1تا 2 تن درهکتار دارد سال سوم رویش 6/0 تا 5/1 تن درهکتار می رسد .

هشدار - عوارض جانبی

هشدار : رازیانه چون گرم است بنابراین برای گرم مزاجها خوب نیست و اینگونه افراد باید آنرا با سکنجبین بخورند .
زیاده روی در مصرف رازیانه معده را ، سست کرده و تشنج می آورد .

چویل باريجه کرفس کوهی شقاقل آبی