هل سیلانی

هل یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای شبه جزیره هند است. در کتاب های قدیمی سانسکریت این گیاه به نام الا معرفی شده و خواص دارویی آن شرح داده شده است. هل نزد هندوها گیاهی محترم است. به طوری که آنها در مراسم مذهبی و همچنین در جشن های عروسی خود، دانه های هل را روی آتش می ریزند تا بوی خوش آن فضا را عطرآگین نماید. آنها معتقدند در چنین شرایطی، مراسم حالتی روحانی و معنوی به خود می گیرد. در منابع مختلف از پودر، اولئورزین و دانه های بدون پوست هل به عنوان موادی اشتهاآور یاد شده است. از میوه های هل در صنایع غذایی، شیرینی سازی، نوشابه سازی و صنایع تولید نان استفاده می شود. در چای نیز از هل به عنوان طعم دهنده و ضد نفخ استفاده می شود.

در اکثر منابع علمی از میوه هل، اسانس هل و روغن میوه هل به عنوان موادی ضد نفخ، طعم دهنده، تقویت کننده قلب و دستگاه گوارش یاد شده است.

این گیاه در حال حاضر در سطوح مختلفی در اکثر کشورهای واقع در شبه جزیره هند کشت می شود. بیش از 60 درصد هل مورد نیاز جهان در کشورهای هند، گواتمالا، تانزانیا و سریلانکا تولید می شود.

هل گیاهی علفی، چندساله و همیشه سبز است. این گیاه متعلق به تیره زنجبیل می باشد. منشأ این گیاه جنوب هند و سریلانکا گزارش شده است. ارتفاع این گیاه متفاوت و بین 2 تا 2.5 متر می باشد. اگرچه در برخی مناطق ارتفاع آن به چهار متر نیز می رسد.

برگ های این گیاه طویل، نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره بوده و در ناحیه رگبرگ ها کم و بیش کرکدار است.

هل از سیستم ریشه ای نسبتاً قوی برخوردار است و شامل ریشه اصلی و ریزوم ها می باشد. از ریزوم ها، ساقه های متعدد رویشی و همچنین ساقه های گلدهنده به طول 60 تا 120 سانتیمتر منشعب می شوند. ساقه های گلدهنده دی ماه ظاهر شده و به طور مستقیم یا بعضاً به صورت خوابیده روی زمین قرار می گیرند. گل ها در این گیاه کوچک، دوجنسی و به رنگ سفید با سبز روشن است. این گل ها به تدریج از فروردین تا مرداد و حتی در برخی شرایط اقلیمی تا شهریور ماه ظاهر می شوند. طول گل ها 3 تا 4 و پهنای آن به 1.5 تا 1.7 سانتیمتر می رسد.

میوه ها کپسول سه خانه ای، بیضی شکل و به رنگ زرد یا سبز روشن است. طول میوه تازه متفاوت است و به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی داشته و بین 1 تا 5 سانتیمتر است.

طول میوه کاملاً رسیده در واریته ماژور بین 2.5 تا 5 سانتیمتر و رنگ آن زرد تیره می باشد. هنگامی که خشک می شود رنگ آن قهوه ای تیره می گردد. این واریته مرغوب ترین نوع هل بوده و به هل صادراتی یا سیلانی معروف است.

داخل هر میوه هل 12 تا 50 عدد دانه وجود دارد. رنگ دانه ها قهوه ای تیره و سطح آنها ناصاف، کم و بیش قلبی شکل و یا به شکل مثلث است. وزن هزاردانه 22 تا 23 گرم است.

منشأ هل مناطق گرم و حاره ای گزارش شده است. از این رو این گیاه در طول رویش به نور کافی، آب فراوان و گرمای مناسب نیاز دارد.

هل در اقلیم هایی که بارندگی سالانه آن بین 1500 تا 700 میلیمتر باشد می روید. بارندگی باید در طول رویش گیاه از پراکنش مناسبی برخوردار باشد.

این گیاه را می توان در ارتفاعات 760 تا 1500 متر از سطح دریا کشت کرد. کشت هل در ارتفاعات بالاتر (بیش از 1500 متر از سطح دریا) مناسب نبوده و سبب محدودیت در رشد گیاه می شود. اگرچه دمای مناسب برای رویش هل 10 تا 35 درجه سانتیگراد می باشد ولی در درجه حرارت های بین 30 تا 35 درجه سانتیگراد به خوبی می روید.

رویش هل در دمای پایین تر از 10 درجه سانتیگراد مناسب نبوده و گلدهی را با مشکل مواجه می کند و از عملکرد محصول نیز به شدت کاسته می شود.

هل در طول رویش به وزش باد بسیار حساس است و کشت آن در مناطق بادخیز سبب کاهش شدید عملکرد محصول می شود. از این رو، کشت گیاه در این مناطق توصیه نمی شود مگر آنکه کشت در پناه بادشکن های مناسب صورت گیرد. هل خاک های سنگین رسی و لوم رسی را ترجیح می دهد. این گیاه به آب ایستایی بسیار حساس بوده و این عمل سبب کاهش محصول و گسترش بیماری های قارچی می شود.

«پی اچ» مناسب خاک برای رشد و نمو گیاه هل بین 4.2 تا 6.8 می باشد.

گیاهان در طول رویش ممکن است تحت تأثیر بیماری های قارچی، باکتریایی و یا ویروسی قرار گیرند. آفات نیز می توانند صدمات زیادی به محصول وارد کنند.

از مهمترین بیماری های هل بیماری پوسیدگی کپسول است. عامل این بیماری گونه های مختلف قارچ فیتوفتورا و فوزاریوم می باشد. برگ های آلوده به این بیماری حالت آبگزیدگی پیدا کرده و این حالت از نوک و حاشیه برگ ها به سمت مرکز برگ توسعه یافته و به تدریج تمام برگ را آلوده می کند. محل آلوده خشک شده و در نهایت بافت های آلوده خرد می شوند. میوه های آلوده به این بیماری نیز به مرور قهوه ای شده و می پوسند. این میوه ها خیلی زود ریزش کرده و به اطراف پراکنده می شوند. رطوبت بالا و پایین بودن دمای خاک طی ماه های تیر تا شهریور سبب شیوع این بیماری می شود.

از بیماری های دیگر هل، پوسیدگی ریزومی است. عامل این بیماری قارچ ریزوکتونیا سولانی است. در سطح برگ های آلوده به این بیماری، لکه های زرد کمرنگ مشاهده می شود. برگ های آلوده به شدت پژمرده شده و اندام های هوایی گیاهان آلوده نیز شکننده می گردند.

بوته میری نیز توسط قارچ های ریزوکتونیا سولانی و برخی گونه های پی تیوم ایجاد می شود. بوته های آلوده به این بیماری سبزخشک می شوند. 

بیماری های ویروسی نیز مانند ویروس موزائیک هل می تواند صدمات زیادی به محصول وارد کند.

نماتدها از بیماری هایی هستند که هر ساله خسارات سنگینی به مزارع هل وارد می کنند. نماتدها سبب جلوگیری از رشد گیاه، کاهش ساقه دهی و باریک شدن برگ ها می شوند. همچنین در سطح زیرین برگ های گیاه آلوده به نماتدها، گال هایی مشاهده می شود. سایه بیش از حد، خاک مرطوب و هوای گرم در شیوع نماتدهای هل نقش عمده ای دارند.

تریپس هل، کرم ساقه خوار و کپسول خوار، کرم ریشه، شته ها و کنه ها از آفاتی هستند که می توانند تولید و عملکرد محصول هل را به مخاطره اندازند.

استفاده از روش های به زراعی و همچنین سمپاشی مناسب و به موقع گیاهان نقش مهمی در کنترل آفات و بیماری های گیاه هل دارند.