گل انگشتانه کرکدار

گل انگشتانه کرکدار در سال 1650 در کشور آلمان رسماً به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شد. از برگ های گل انگشتانه کرکدار در تمام فارمارکوپه های معتبر به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد بررسی قرار گرفته است. مواد موثره برگ های این گیاه که به مراتب بیشتر از برگ های گل انگشتانه ارغوانی (Digitalis purpurae) است، سبب تقویت عضلات قلب می شود و از آن برای مداوای بیماری های قلب و عروق استفاده می شود. از مواد موثره این گیاه در صنایع داروسازی تعدادی از کشورها داروهای متفاوتی ساخته می شود که مهمترین آنها عبارتند از: کاردیتوکسین، لاناتوزید، دیگوستین و نئودیگان.

برگ های گل انگشتانه کرکدار از اقلام مهم صادراتی برخی کشورها محسوب می شود.

این گیاه همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای هلند، مجارستان، آلمان، رومانی، اتریش، چک، اسلواک، انگلیس، روسیه و بلغارستان کشت می شود.

گل انگشتانه کرکدار بوته ای استوار و دوساله است. منشا این گیاه جنوب شرقی اروپا گزارش شده و در مناطق جنگلی و مرطوب بالکان در سطوح وسیعی می روید.

ریشه این گیاه مستقیم، طول آن 10 تا 12 سانتیمتر و ضخامت آن 1 تا 3 سانتیمتر است. ریشه انشعاب های فراوانی دارد. در سال اول رویش برگ های طوقه ای تشکیل می شود. طول این برگ ها متفاوت و بین 15 تا 30 سانتیمتر است. برگ ها به رنگ سبز روشن و کم و بیش نیزه ای شکل و فاقد دمبرگ می باشد. سطح برگ ها پوشیده از کرک های ظریفی است. تعداد برگ های طوقه ای در گیاهان وحشی به مراتب کمتر از تعداد آن ها در انواع اصلاح شده آن است.

گیاهان از سال دوم رویش پس از گذراندن سرمای زمستان به ساقه می روند. ارتفاع گیاهان (در سال دوم رویش) متفاوت است و به شرایط اقلیمی به خصوص رطوبت منطقه بستگی دارد و بین 80 تا 150 سانتیمتر می باشد. قسمت فوقانی ساقه در مقایسه با برگ های پایینی کوتاه ترند.

گل ها به شکل زنگوله و در قسمت فوقانی ساقه به شکل خوشه پدیدار می شوند. گل ها سفید رنگ هستند و داخل آنها لکه هایی به رنگ قهوه ای روشن وجود دارد. در ایران اولین گل ها در اواخر بهار (خرداد) ظاهر می شوند. کاسه گل مملو از کرک است.

میوه به شکل کپسول است. داخل آنها تعداد زیادی بذر تشکیل می شود. میوه ها از اواسط تابستان (اوایل مرداد) به تدریج می رسند. پس از رسیدن میوه ها، بذرها به سهولت از آن خارج و به اطراف پراکنده می شوند. بذر کوچک به رنگ قرمز تیره (مایل به قهوه ای) است. وزن هزار دانه 4/0 تا 5/0 گرم است.

تمام پیکر گیاه (گل، ساقه، ریشه و برگ ها) حاوی مواد موثره است ولی برگ ها بیشترین مقدار را دارا هستند. مواد موثره گل انگشتانه کرکدار، از گروه تری ترپنوئیدها و شامل گلیکوزیدهای استروئیدی مغذی قلب می باشد. مهمترین این مواد عبارتند از «لاناتوزیدث» (2/0 تا 5/0 درصد). یکی از محققان معتقد است که مقدار «لاناتوزیدث» در برگ های طوقه ای به شدت به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و مقدار آن بین 2 تا 5/4 میلیگرم در هر گرم برگ خشک است. ساپونین و فلاونوئید از مواد دیگر برگ های این گیاه هستند.

تحقیقات نشان می دهد که مقدار مواد موثره برگ های گل انگشتانه کرکدار سه تا چهار مرتبه بیش از گل انگشتانه ارغوانی است.

بذرها سه الی چهار سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. با گذشت زمان از کیفیت رویشی آنها کاسته می شود. به طوری که بذرها در سال اول پس از برداشت مناسب ترین قوه رویشی را دارا هستند.

بذرها 25 تا 30 روز پس از کاشت سبز می شوند. رشد اولیه گیاهان در سال اول بسیار کند و بطئی است به طوری که اولین برگ ها 20 تا 30 روز پس از سبز شدن ظاهر می شوند.

در سال دوم رویش اولین گل ها در اواخر بهار (خرداد) پدیدار می شوند و گلدهی تا اواسط تابستان (مرداد) ادامه می یابد. میوه ها از اواسط مرداد به تدریج تشکیل می شوند.

بذر گل انگشتانه کرکدار در شش تا هشت درجه سانتیگراد جوانه می زند، ولی دمای مطلوب برای جوانه زنی 18 تا 20 درجه سانتیگراد است. این گیاه در طول رویش به آفتاب کافی و دمای مناسب نیاز دارد. رویش این گیاه در 15 درجه سانتیگراد و در روزهای کوتاه (از نظر تابش آفتاب) نه تنها آنها از عملکرد برگ کاسته می شود بلکه در مقدار گلیکوزیدهای آن نیز تاثیر منفی بر جای می گذارد.

گل انگشتانه کرکدار برای مدتی می تواند خشکی را تحمل کند ولی کشت دیم این گیاه امکان پذیر نیست و برای افزایش عملکرد باید در مکان هایی کشت شود که امکان آبیاری به موقع گیاهان وجود داشته باشد. در سال اول رویش، هنگام تشکیل برگ های طوقه ای بارندگی بین 450 تا550 میلیمتر مناسب است. مکان کاشت از نظر ارتفاع از سطح دریا در رشد و مواد موثره این گیاه تاثیر دارد. تحقیقات در این مورد نشان می دهد کشت این گیاه در ارتفاع 167 متری از سطح دریا نه تنها سبب افزایش عملکرد برگ می شود بلکه سبب افزایش تولید گلیکوزیدهای آن نیز می گردد.

خاک های مناسب برای کاشت گل انگشتانه کرکدار خاک های سبک حاوی ترکیبات هوموسی فراوان است. بنابر اظهارات یکی از محققان کشت این گیاه در خاک های آهکی نه تنها عملکرد برگ را افزایش می دهد بلکه در افزایش مقدار گلیکوزیذها نیز بسیار موثر است.

خاک های سنگین با رطوبت زیاد برای کشت گل انگشتانه کرکدار مناسب نیست. غرقابی بودن کشت به شدت سبب کاهش مواد موثره برگ ها می شود.

تناوب صحیح کاشت گل انگشتانه کرکدار در افزایش عملکرد و عدم ابتلا به آفت ها و بیماری ها و همچنین کنترل علف های هرز بسیار موثر است. گیاهانی برای تناوب کشت مفید هستند که نه تنها سبب گسترش علف های هرز نشوند بلکه خاک را از مواد و عناصر غذایی تهی نکنند. از این رو بهتر است گل انگشتانه کرکدار با گیاهان وجینی و غلات به تناوب کشت شوند. تناوب کشت با گیاهان تیره بادمجان (مانند تاجریزی دارویی، گوجه فرنگی و توتون) مناسب نیست و سبب شیوع بیماری های مختلف به خصوص بیماری های ویروسی می شود.

گونه های مختلف گل انگشتانه نسبت به کشت مداوم در یک زمین حساس است و تکرار کشت آن در یک زمین پس از دو سال انجام پذیر است.

کودهای پوسیده حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد برگ گل انگشتانه کرکدار دارد. در فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک 120 تا 160 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 75 تا 100 کیلوگرم در هکتار ازت باید به خاک اضافه کرد. در فصل بهار هنگامی که تعداد برگ های طوقه ای به شش تا هشت عدد رسید 75 تا 100 کیلوگرم در هکتار ازت به صورت سرک یا همراه آبیاری باید به خاک اضافه نمود.

در طول رویش گل انگشتانه کرکدار ممکن است آفت ها و بیماری ها صدمه هایی به محصول وارد آورند. از مهمترین بیماری های این گیاه می توان از قارچ لکه¬ قهوه ای (سپتوریا دیجیتالیس) نام برد. خسارت بیماری، مربوط به لکه دار شدن برگ ها و کاهش طراوت و سرسبزی آنهاست. در آغاز آلودگی ابتدا روی برگ ها لکه های پریده رنگی بوجود می آید که در حقیقت در این محل های حمله، کلروفیل بر اثر فعالیت و توسعه میسیلیوم های قارچ عامل بیماری از بین می رود. این لکه ها رفته رفته قهوه ای رنگ شده و شکل آنها مدور یا زاویه دار می شود و در وسط خاکستری رنگ و سپس برگ خشک می شود. گاهی این بیماری تا دمبرگ ها هم گسترش می یابد. استفاده از بذرهای ضدعفونی شده و همچنین بذرهای مرغوب از شدت و توسعه این بیماری می کاهد. از این رو توصیه می شود برگ های این گیاه با تی ام تی دی ضدعفونی شود. استفاده از قارچکش های مناسب مانند تیلت در فصل بهار (اواخر خرداد) نقش عمده ای در کنترل این بیماری دارد. گل انگشتانه کرکدار ممکن است در طول رویش توسط ویروس موزاییک توتون آلوده شود. از این رو مبارزه مناسب با آفات و استفاده از آفت کش های مناسب مانند بی آی 58 و یا اولتراسید و همچنین با تناوب صحیح کشت می توان تا حدود زیادی مانع از ابتلای گیاهان به بیماری های ویروسی شد.