سِس - ‌افتیمون

"سِس" یک گیاه کاملاً انگلی می باشد که دارای ریشه و برگ نیست و مواد غذایی مورد نیاز خود را بطور کامل از گیاه میزبان می گیرد. بذر گیاه سس به مدت بسیار طولانی در خاک می ماند و گاه تا ۱۳ سال در خاک دوام می آورد و قادر به جوانه زدن می باشد.

در برخی نقاط دنيا اصطلاحاً به سس زلف شيطان، پيچش جهنم، ابريشم شبدر و .... می گويند. سس در اكثر نقاط دنيا می رويد و به گياهان زيادی نظير يونجه، هميشه بهار، اطلسی، ميمون، شب بو، مينا پا بلند، ترون و.... حمله می كند و خسارت آن گاهی به حدی است كه موجب خشك شدن گياهان می شود.

گياه سس فاقد ريشه و كلروفيل و برگ است و گاهی فلس های كوچكی در محل برگ ها دارد.

رنگ ساقه آن زرد نارنجي، قرمز ارغواني و گاهی سفيد شيری است. گونه cuscuta epithymum دارای ساقه ای به رنگ قرمز است و مجموعه گل هايش كوچك و پرچم ها و خامه از جام گل بلندتر می باشند و از آن بيرون می آيند.  گونه cuscuta europaea دارای ساقه ای به رنگ زرد متمايل به سبز است و مجموعه گل هايش بزرگ و پرچم ها و خامه از جام گل كوتاه تر و جام همچون محافظي پرچم ها و خامه را می پوشاند.

هر بوته سس معمولاً تا 3000 بذر توليد می كند شكل بذرها گرد، بيضوي نامنظم و موجدار می باشند و می توانند تا چند سال (10-20 سال) به حالت خواب باقی بمانند. شعاع گسترش هرسس 3-4 متر است. بذرهای سس معمولاً به وسيله حيوانات، آب، ادوات كشاورزی و باغبانی، كودهای حيوانی، باد و بذور آلوده انتشار می يابند. در بيشترموارد گياهانی كه مورد حمله سس قرار می گيرند ضعيف مي شوند و مقاومت خود را در مقابل كم آبی از دست می دهند.

بذر سس پس از قرار گرفتن در شرایط مساعد جوانه زده، رشته نخ مانندی به طول 10 سانتی متر از آن خارج می شود و به دنبال میزبان می گردد. اگر میزبان پیدا نشود پس از مدت کوتاهی، تقریباَ 15-10 روز ذخیره غذایی دانه تمام شده گیاه از بین می رود.

بذر سس پوسته خارجی سفت و بسیار محکمی دارد که آن را از عوامل نامساعد محیطی حفظ می کند و به بذر امکان می دهد که 10 تا 20 سال در زمین زنده بماند. هر سال تعدادی از بذرها که پوسته خارجی آنها نرم و قابل نفوذ شده باشد در مزارع می رویند بدین ترتیب رویش بذر در یک زمین آلوده سال ها ادامه خواهد داشت. هر قدر خاک نرمتر و مواد آلی و رطوبت آن بیشتر باشد میزان بیشتری از بذرهای سس جوانه می زنند و می رویند. رشته پس از خارج شدن از بذور و آمدن به سطح زمین و یافتن میزبان ارتباطش با زمین قطع می شود. علاوه بر انتشار از طریق بذر، رشته های قطع شده سس نیز می توانند باعث آلودگی گردند. بذر سس در یک دوره 50 تا 60 روزه از اوایل فروردین تا اوایل خرداد ماه می روید. آلودگی های اولیه از طریق بذر در این دوره به وجود می آید. در بقیه ماه های سال تقریباَ بذر سس نمی روید. در این موقع، رشته های قطع شده سس موجب آلودگی از کانون های اولیه به سایر نقاط می¬ شود.

بذر سس هنگامی که در شرایط مساعد قرار می گیرد جوانه می زند و یک ساقه زیر زمینی تولید می کند که این ساقه زیر زمینی بطور بسیار جالبی در خاک حرکت می کند تا به ریشه گیاه میزبان برسد. نحوه حرکت سس به این صورت است که پس از اینکه تمامی محتویات بذر صرف رشد ساقه زیرزمینی شد، جوانه انتهایی ساقه زیرزمینی انرژی خود را برای رشد از خود ساقه می گیرد. به این صورت که مواد غذایی موجود در انتهای ساقه زیرزمینی را می گیرد و صرف رشد خود ساقه زیرزمینی می کند، به این ترتیب از انتهای ساقه زیرزمینی کاسته و به ابتدای آن اضافه می شود و ساقه زیرزمینی رو به جلو حرکت می کند. جهت حرکت هم اتفاقی است، این حرکت تا به آنجا ادامه می یابد که یا ساقه زیرزمینی به ریشه گیاه میزبان می رسد و با ترشح آنزیم هایی دیواره سلولی را شکافته و اندام مکنده خود را وارد ریشه می کند و از مواد غذایی ساخته شده توسط گیاه میزبان برای رشد و تولیدمثل خود استفاده می کند و یا در این مدت به هیچ گیاهی برخورد نمی کند و مواد غذایی خود را تماماً ستفاده می کند و از بین می رود. ساقه سس زرد رنگ می باشد و روی طیف وسیعی از گیاهان رشد می کند و باعث از بین رفتن یا ضعیف شدن گیاه میزبان می شود .

روش های مبارزه با سس:

1- استفاده ار بذر خالص

2- از کودهای آلوده دامی استفاده نکنید و از چرا دام در مزارع آلوده به سس جدا خودداری کنید.

3- سس را قبل از به بذر نشستن به هر طریق ممکن (مکانیکی، شیمیایی، سوزاندن و غیره) نابود نمایید. زیرا همین بذرها خاک را برای سال آینده آلوده می سازند.

4- هر قطعه از رشته های سس در طول فصل بهار و تابستان به تنهایی می تواند رشد کرده و آلودگی ایجاد نماید. لذا به هنگام مبارزه مکانیکی کلیه سس های کنده شده باید در جایی به دور از محصول جمع آوری و روی آن نیز خاک ریخته شود. یا بهتر این که سوزانیده شوند تا بذرهای موجود نیز از بین بروند.

5- ایجاد تناوب زراعی در زمین های آلوده به سس با کاشت محصولات مقاوم مانند: گندم،جو، ذرت و یا سویا.

6- شخم عمیق، بذرهای جدید سس را به عمق خاک می برد و از جوانه زدن آنها جلوگیری به عمل می‌آورد. زمین هایی که به این منظور شخم زده می شوند باید تا چندین سال بعد شخم عمیق زده نشوند تا از بالا آمدن بذور دفن شده جلوگیری به عمل آید. البته این عمل باعث می شود تعدادی از بذرهای دفن شده در عمق خاک نیز به سطح آورده شوند. برای مبارزه با این بذور تیلر و یا شخم کم عمق در بهار، جوانه های سس را نابود می‌سازد.