بومادران معمولی

"بومادران معمولی" گیاهی است علفی و یکساله، دارای ساقه و شاخه های راست به ارتفاع ۲۵ تا ۶۰ سانتیمتر که در نواحی بحرالروم (مدیترانه) و غالب نقاط ایران می روید. این گیاه به رنگ سبز مایل به زرد با دمبرگ دراز و گل هایی مجتمع بصورت خوشه دراز در کنارهٔ برگ ها دیده می شود. دانه اش تقریباً کروی و صاف است. سرشاخه های گل دار این گیاه به علت دارا بودن اسانس، بوی مخصوص دارند. در طب عوام به عنوان خلط آور مصرف می شود و برای آن اثر ضد تشنج و نیرو دهنده و تسکین دهنده تنگی نفس ذکر شده است. به آن مشک داش یا مشک چوپان نیز گفته می شود.

نام لاتین این گیاه برگرفته از نام آشیل، قهرمان افسانه ای یونان است. گفته می شود در دوران نبردهای تروآ (حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد) از بومادران برای درمان زخم و جلوگیری از خونریزی و عفونت استفاده می شد. ضمناً این گیاه در دوره ساکسون ها برای دفع چشم بد به کار می رفت و نیز در مراسم سحر و جادو هم از آن استفاده می شد. نام مرسوم آن یعنی «خون دماغ» کاربرد سنتی بند آورنده خونریزی آن را بیان می کند.

بومادران معمولی گیاهی است پایا، به ارتفاع ۲۰ تا ۹۰ سانتیمتر و حتی بیشتر که برگ هایی بدون دمبرگ، دراز و پوشیده از کرک دارد که دارای بریدگی‌های زیاد و باریکی است. گل های سفید رنگ آن به صورت کاپیتول کوچک و مجتمع، گل آذین دیهیم در قسمت انتهایی ساقه قرار گرفته است. کاپیتول های کوچک و متعدد آن به طول ۴ تا 8 میلیمتر و به عرض ۲ تا ۵ میلیمتر می باشد و در هر کاپیتول آن، دو نوع گل، یکی زبانه ای و سفید رنگ، واقع در حاشیه گل آذین و دیگری لوله ای و واقع در ناحیه وسط، دیده می شود. همه قسمت های گیاه دارای بوی نافذ و تلخ مزه است. بومادران گونه millefolium دارای گل‌های سفید رنگ می باشد ولی گونه santolina از نظر اندازه، گیاهی کوچک تر و دارای گل هایی به رنگ زرد با بویی معطر و نافذ است. خود گیاه بومادران ساقه ای به ارتفاع ۱۰-۳۵ سانتیمتر دارد. گونه های دیگر آن برحسب نوع و محل رویش ارتفاعی به اندازهٔ ۱۰-۸۰ و ۱۵-۵۵ و ۱۵-۴۰ دارند.

گَرد بومادران به رنگ سبز روشن با بوی معطر و مخصوص و طعم تلخ بوده و در زیر میکروسکوپ شامل قسمت های زیر است: تارهای غیرترشحی که اختصاصی است، بخشی از فیبرهای ساقه، بخشی از گلبرگ با پارانشیم کنگره ای، بخشی از میله پرچم و دانه گرده به شکل کروی و خاردار.

گل ها برای درمان مشکلات سیستم تنفسی استفاده می شود. همچنین دارای خاصیت ضد حساسیت، قابض مخاط، ضد احتقان، خلط آور می باشند.

عصاره روغنی (حاصل عصاره گیری از گل) آن، ضد التهاب و ضد اسپاسم، مرطوب کننده پوست، پاک کننده آرایشی، ضد شوره سر، محرک رشد مو، التیام دهنده موضعی (کاربرد در ساخت شامپوها) است.

برگ ها، محرک انعقاد خون، التیام دهنده زخم و جراحات هستند. جویدن برگ تازه آن برای دندان درد نیز توصیه می شود.

از اندام های هوایی برای درمان مشکلات سیستم گوارشی، آرام بخش دردهای معدی، محرک گوارشی، مقوی معده، ضد نفخ، ملین، صفرا آور، برطرف کننده بی اشتهایی، رفع کننده بواسیر، درمان مشکلات سیستم ادراری- تناسلی، ضد عفونی کننده مجاری ادراری، ادرار آور، قاعده آور، منظم کننده قاعدگی، کاهش دهنده خونریزی ماهیانه و کاهش درد، درمان مشکلات سیستم قلبی-عروقی، تونیک خونی، محرک گردش خون، شل کننده عروق محیطی، کاهنده پرفشاری خون، ضد ترومبوز مغزی و شریانی، تقویت کننده رگ های واریسی، معرق و تب بر، ضد ویروس، ضد باکتری، ضد کرم، پشه کش، حشره کش، شستشو دهنده و ضد عفونی کننده، درمان اگزما و سایر مشکلات پوستی، ضد درد و مسکن استفاده می شود.

بومادران جزو گیاهان با حداقل عوارض جانبی است و در دوز مصرفی سر شاخه های گلدار به صورت دم کرده، عوارض جانبی آن نادر است ولی با این حال عوارض زیر را به آن نسبت داده‌اند: خواب آلودگی، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، حساسیت به نور (مصرف دراز مدت)، درماتیت تماسی (به احتمال قوی در اثر گوایانولید پراکسیدها از جمله آلفا- پروکسی آشی فولید.