آناناس

آناناس میوه ای است گرمسیری از خانواده برومیلیاسه(Bromeliaceae)  که تا کنون ۱۸۰۰ گونه از آن در ۴۶ جنس شناسایی شده است. گیاهان این خانواده دارای صفات مشترکی می باشند از جمله این خصوصیات می توان به تشکیل برگ بر روی ساقه ای کوتاه و فشرده (حالت روزت) اشاره کرد که وسط آنها حفره ای به وجود می آید که ساقه گل دهنده از میان آنها ظاهر می شود. گل ها بسیار زیبا و جذاب هستند و درخشندگی آنها در کنار جذابیت برگ ها خودنمایی می کند. همه آنها ریشه گوشتی دارند ولی مقدار زیادی از آب مورد نیاز خود را از طریق آب جمع شده در حفره وسط برگ ها جذب می کنند که اهمیت وجودی ریشه ها را کم رنگ می کند، بطوریکه می توان تا ریشه دار شدن اندام های گیاه در زمان تکثیر آب مورد نیاز گیاه را از طریق حفره میانی برگ ها تأمین کرد. این موضوع در نهال های به وجود آمده از بذر نیز دیده می شود بطوریکه ریشه های اولیه عمر زیادی ندارند و از بین می روند و ریشه های ثانویه که قدرت انشعاب و نفوذ بهتری در خاک دارند جای آنها را می گیرند و رطوبت مورد نیاز از حفره میانی تأمین می شود. 

قسمت فوقانی برگ ها قرمز ابلق و زیر آنها خاکستری مایل به نقره ای است. در بعضی ارقام، کناره و زیر برگ دندانه دار است. حالت قرار گرفتن برگ ها مارپیچی است بطوریکه برگ اول و سوم بر روی یکدیگر قرار می گیرند (در کشور فیلیپین از فیبر موجود در برگ آناناس نوعی پارچه تهیه می کنند). حداکثر ارتفاع بوته یک متر که با گذشت زمان بوته پهن می شود و تا ۵/۱ متر مربع فضا را اشغال می کند که می تواند ناشی از تولید پاجوش باشد. در حال حاضر مزارعی در دنیا وجود دارد که ۳۰ سال قدمت دارند اما بهترین و عاقلانه ترین راه احیاء، احداث مجدد باغ هر ۳ تا ۴ سال یکبار است. میوه آناناس بر روی یک دمگل بلند و در انتهای ساقه گل دهنده ای به طول ۷ تا ۱۵ سانتیمتر تشکیل می شود.

تعداد گل بر حسب رقم ۱۰۰ تا ۲۰۰ عدد است که اجزاء آن مضربی از عدد ۳ شامل ۳ کاسبرگ که حفره ای به وجود می آورند که در قسمت بالایی به رنگ آبی و بنفش و در پایین سفید رنگ است که بسیار جذابند ۶ پرچم با تخمدانی تحتانی و ۳ برچه ای که هر برچه ۱۴ تا ۲۰ تخمک دارد که در دو ردیف قرار دارند. کلاله از نوع ۳ قسمتی است. باز شدن گل ها از زمان ظهور گل ۱۰ تا ۲۰ روز طول می کشد و میوه از کلیه قسمت های تخمدان، گل و نهنج به وجود می آید. دو خصوصیت در آناناس باید مد نظر قرار گیرند اول اینکه ظهور گل را می توان با اضافه کردن پودر سفید رنگ اتفون به غلظت PPM1000 در آب و پر کردن حفره وسط برگ ها جلو انداخت و سبب گل انگیزی در آناناس شده زیرا اتفون سبب آزاد شدن اتیلن و تحریک گل دهی و رشد و نمو سلول های گیاهی است.

گل معمولاً بعد از ۱۵ ماه از زمان کاشت ظاهر می شود که دو جنسی است اما میوه بدون دخالت گل نر تشکیل می شود. در ارقام دارای بذر (N2) گرده فعال است که بدلیل خود ناسازگاری عمل اخته کردن گل و گرده افشانی توسط دست از سایر ارقام سازگار انجام می شود. بهترین زمان این کار صبح زود در زمان باز شدن گل ها است و این کار برای تهیه بذر و بررسی صفات بوجود آمده از توارث انجام می شود. نکته قابل توجه اینکه عمل گرده افشانی بر گل ها در طبیعت توسط پرندگان انجام می شود. 

آناناس گیاهی علفی، تک لپه و دائمی بوده و بومی مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی می باشد. آناناس در بین گیاهان گرمسیری پس از موز و انبه مهمترین میوه بوده و بزرگترین تولیدکنندگان آن تایلند، فیلیپین و برزیل می باشند.

آناناس مثل موز یک گیاه منوکارپ است (یعنی بوته آن یک بار گل و میوه می دهد و پس از آن از بین می رود و میوه در سال های قبل روی شاخه های فرعی به وجود می آید.

میوه آناناس در سال دوم بعد از برداشت تولید می شود که اصطلاحاً به آن محصول اصلی می گویند. محصول دوم  و سوم راتون نام دارد.

بزرگترین میوه ها و بیشترین محصول مربوط به محصول اول است و محصول اول روی شاخه های اصلی بوجود می آید.

طول کاشت تا برداشت اولین محصول آناناس بسته به شرایط مختلف بین ۱۵ تا ۲۲ ماه طول می کشد.

آناناس در مقابل خشکی و گرما نیز مقاومت خوبی دارد و سرمای صفر تا ۵ درجه سانتیگراد را نیز تحمل می کند اما میوه آن در صورت مواجهه با دمای کمتر از ۱ درجه سانتیگراد سرمازده می شود و از نظر شکل تغییر می کند و ویتامین C و قند موجود در آن کاهش می یابد که سبب تغییر مزه در آن می گردد و اگر این سرما در زمستان تشکیل و ظهور گل باشد سبب کاهش کیفیت گل می شود. طول برگ آناناس معادل یک متر و عرض آنها ۶ تا ۷ سانتیمتر است. 

خاک های مناسب برای پرورش آناناس لومی شنی با زهکش مناسب می باشند. خشکی را به مدت طولانی تحمل کرده و پی اچ مناسب برای آن ۴٫۵ تا ۶٫۵ است.

از نظر شرایط آب و هوایی، آناناس در دمای 16 تا 35 درجه سانتیگراد رشد می کند اما بهترین دما برای آن 26-20 درجه سانتیگراد می باشد و دماهای پایینتر و بالاتر، در کیفیت و نسبت قند به اسید میوه تأثیرگذار است. البته میزان دمای مطلوب در گونه های مختلف آناناس متفاوت است به عنوان مثال مقاومت رقم Queen نسبت به تغییرات دما از رقم Cayenne بیشتر است.

این گیاه در مناطقی که بارندگی سالیانه حدود 600 میلیمتر باشد، به آبیاری نیاز ندارد اگرچه به منظور برداشت میوه در حجم تجاری، به 1000 تا 1500 میلیمتر بارندگی (یا آبیاری) سالیانه و رطوبت نسبی 70 تا 80 درصد نیاز دارد.

گیاه آناناس خاکی با عمق متوسط 0.5 تا 1 متر با زهکش خوب و بافت لوم رسی- شنی یا بافت شنی را می پسندد. بهترین PH برای آن حالت اسیدی است که محدوده 5.6-4.5 برای آن مناسب است. البته در برخی منابع، محدوده 6.5-5 درج شده است. این گیاه به زهکشی پایین بسیار حساس است و در خاک بایستی مقدار زیادی مواد آلی و پتاسیم وجود داشته باشد. برای تولید یک محصول خوب، خاک باید غنی و حاصلخیز باشد.

آناناس با عطر ویژه اش، یکی از میوه های منحصر به فرد دنیا محسوب می شود و بسیار لذیذ و مقوی است. آناناس سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی مختلف از جمله ویتامین A، ویتامین C، ویتامین های گروه B، کلسیم، فسفر و آهن است و در درمان برخی بیماری ها و ناراحتی های جسمی، نقش درمان کننده دارد. این میوه شیرین و خوشمزه تقریباً در تمام گروه های سنی طرفدار و علاقمند دارد.

میوه خام و رسیده آناناس حاوی یک آنزیم پروتئولیتیک به نام «بروملین» یا «بروملائین» (Bromelain) است که اولین مرتبه در سال 1981 میلادی از آن استخراج شد. این ماده در میوه آناناس به میزان کمی وجود دارد و بیشتر در ساقه آن به فراوانی یافت می شود. بروملین به عنوان ضد آماس پس از اعمال جراحی دندان، جراحی زنان، جراحی عمومی، درمان کوفتگی ها، خون مردگی ها، زخم های بعد از تصادفات و آبسه ها به کار می رود. از عصاره بروملین کپسول، کرم یا پانسمان های پزشکی تهیه می کنند.

بروملین موجود در آناناس عملکرد پروتئینی را که در 30 درصد سرطان ها دخیل است، متوقف کرده و قادر است سیستم ایمنی بدن را برای هدف قرار دادن و نابود ساختن سلول های سرطانی تحریک کند. دریافت زیاد این آنزیم به مدت چند ماه، باعث از بین رفتن تومورهای سرطانی می شود بدون این که عارضه جانبی ایجاد کرده باشد.

این خاصیت آناناس به ویژه در سرطان سینه، ریه، روده بزرگ، تخمدان و سرطان پوست به اثبات رسیده است.

آناناس دردهای ناشی از آرتروز و آرتریت را تسکین می دهد. این خاصیت آناناس به وجود آنزیم بروملین باز می گردد که یک ضدالتهاب طبیعی فوق العاده است. بدین به راحتی می تواند این آنزیم را جذب و وارد خون کند. در این صورت این آنزیم باعث تنظیم فعل و انفعالات شیمیایی بدن می شود و از بروز التهاب در بدن جلوگیری می‌کند. این آنزیم گرما، قرمزی موضعی و ورم این بیماری ها را کاهش می دهد.

آناناس برای افراد مبتلا به اضافه وزن مناسب بوده و این افراد می توانند در دوره رژیم لاغری خود از آن بهره ببرند زیرا بروملین موجود در این میوه باعث تخریب فیبرهای کلاژن که سلول های چربی را در خود ذخیره می کنند می شود. بروملین ضداحتباس آب است و آب جمع شده در سطح سلولیت ها را از بین می برد.

آناناس میوه ای اشتها برانگیز بوده و برای افرادی که با هضم غذا مشکل دارند، بسیار مناسب است. این میوه اسید معده و نفخ را کاهش می دهد.

حتماً دیده اید که هنگامی که به عیادت بیمار به ویژه افرادی که به تازگی جراحی کرده اند می روند، آناناس می برند. در خصوص دلیل این امر گفته می شود بروملین موجود در آناناس، باعث التیام زخم ها می شود زیرا جریان خون را بیشتر کرده و سبب می شود مواد مغذی سریع تر به زخم ها برسد. البته لازم به ذکر است که بروملین در فرایند کنسروسازی و پخت از بین می رود از این رو آناناس تازه نسبت به کمپوت آناناس، خواص بیشتری دارد.

بر اساس طب چینی، آناناس خاصیت خنک کنندگی دارد و برای درمان آفتاب سوختگی بسیار مفید است.

 آناناس در درمان بیماری های روده مناسب بوده و برای برطرف نمودن یبوست، از آن استفاده می شود.

آناناس در پیشگیری و درمان بیماری های قلبی و عروقی مفید است. این میوه همچنین مانع لخته شدن خون شده و به از بین بردن رسوب روی دیواره های سرخرگ کمک می کند.

آناناس حاوی منگنز است و مصرف آن برای استخوان سازی و سلامت استخوان ها مفید است.

آناناس به دلیل برخورداری از ویتامین C، نقش مؤثری در بهبود سرماخوردگی، تسکین گلودرد و کاهش میزان سرفه دارد. همچنین پزشکان به افرادی که زیاد دچار سرماخوردگی می شوند توصیه می کنند آب آناناس بنوشند.

آناناس به دلیل برخورداری از ویتامین C، خطر بیماری های لثه را کاهش می دهد و با باکتری های مهاجم و سموم دیگری که باعث بیماری لثه می شود، مبارزه می کند.

آناناس در حفظ سلامتی چشم مؤثر بوده و مانع از بیماری های چشمی مربوط به سن می شود.

آناناس به راحتی مخاط بدن را پاکسازی می کند و در عین حال به درمان سایر علائم و مشکلات تنفسی همچون برونشیت، آسم و ذات الریه کمک می کند.

آناناس حاوی پکتین فراوان است و این ماده در کاهش کلسترول خون مؤثر است. لازم به ذکر است که پکتین موجود در آناناس با پختن این میوه، آزاد می شود.

آناناس و آب این میوه برای ورزشکاران بسیار مفید است زیرا آناناس از نظر تأمین انرژی برای بدن هم پایه موز می باشد.

آناناس در خانم ها باعث کاهش درد قاعدگی می شود.

اگر آناناس به همراه غذا خورده شود، به گوارش غذا کمک می کند و برای افراد مبتلا به سوء هاضمه مفید است. این افراد می توانند 1 تا 2 ساعت قبل یا بعد از غذا آناناس بخورند.

آب آناناس دارای مقدار زیادی پتاسیم است که به حفظ تعادل الکترولیتی بدن کمک می کند و برای افراد مبتلا به فشار خون مفید می باشد.

آب تازه میوه آناناس، در دفع کرم های روده ای، دیفتری، عفونت گلو و تهوع صبحگاهی مؤثر است.

آب آناناس مُدر است و ادرار را زیاد می کند از اینرو برای بیماران کلیوی مناسب است.

آناناس در تازگی و جوانی بافت پوست مؤثر است زیرا این میوه حاوی ویتامین C و بتاکاروتن است و به همین دلیل باعث افزایش ساخت کلاژن و الاستین (بافت پروتئینی پوست) می شود و خون رسانی به پوست را افزایش می دهد. این خون رسانی بهتر به پوست، موجب رشد و ترمیم سلول ها می شود. خوردن آناناس به اشخاصی که پوست آنان کوپروز فراوان (عروق پرخون در زیر پوست) دارند نیز توصیه می شود زیرا بروملین موجود در آناناس، موجب حل شدن تجمعات سلول های خونی می شود.

استفاده از آناناس فقط در موارد پزشکی خلاصه نمی شود. از خواص دیگر آنزیم بروملین موجود در آناناس، می توان به نرم نمودن بافت های گوشت اشاره کرد. خواباندن گوشت سفت و ناپز در کنار آناناس قطعه قطعه شده، موجب نرم شدن گوشت می شود. پختن گوشت با آناناس نیز به نرم شدن بافت های گوشت کمک می کند.

از آنزیم مخصوص در آناناس می توان در تهیه غذاهای ژلاتینی مانند انواع دسرها و ژله استفاده کرد.

در فیلیپین از برگ های له شده آناناس به همراه نمک، مرهمی ساخته و با آن کمر را ماساژ می دهند که منجر به تسکین کمر درد می شود.

ارزش غذایی:

هر صد گرم از بخش خوراکی (میوه ها) این گیاه دارای 209 کیلوژول (50 کیلوکالری) انرژی، 3.12 گرم کربوهیدرات ها، 9.85 گرم قند، 1.4 گرم فیبر رژمی، 0.12 گرم چربی، 0.54 گرم پروتئین، 0.079 میلیگرم ویتامین ب1 (تیامین)، 0.032 میلیگرم ویتامین ب2 (ریبوفلاوین)، 0.5 میلیگرم ویتامین ب3 (نیاسین)، 0.213 میلیگرم ویتامین ب5 (پانتوتنیک اسید)، 0.112 میلیگرم ویتامین ب6، 18 میکروگرم ویتامین ب9 (فولات)، 5.5 میلیگرم کولین، 47.8 میلیگرم ویتامین ث، 13 میلیگرم کلسیم، 0.29 میلیگرم آهن، 12 میلیگرم منیزیم، 0.927 میلیگرم منگنز، 8 میلیگرم فسفر، 109 میلیگرم پتاسیم، 1 میلیگرم سدیم و 0.12 میلیگرم روی می باشد.