ترنجبين ماده اي است شيرين كه به صورت شبنم روي گياه حاج يا خارشتر يا خاربز مي نشيند. در يک بررسي که توسط مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان انجام شد، مشاهده شد که اين شيرابه‌هاي قندي در نتيجه عمل حشره اي به طور طبيعي و با ايجاد شكاف به خارج تراوش مي شود.
گياه خارشتر درختچه يا بوته خاري است که در بيابان ها و دشت هاي كم ارتفاع ايران مانند خراسان، يزد، تبريز، زرند، اطراف قم و بوشهر به طور خودرو فراوان ديده مي شود.
ترنجبين حاوى تركيبات قندى مختلفى چون گلوكز و فروكتوز، ساكاروز و ترى ساكاريد است كه به راحتى در آب حل مى شود.
سابقا از ترنجبين در كارخانجات ساده قندگيري به طور سنتي قند مي گرفتند، ولي بعدها چون فروش ترنجبين از نظر دارويي بازار بهتري پيدا كرد، آن را فقط به عنوان دارو مي فروشند.
خاصيت ترنجبين
* ترنجبين ملين و مسهل است. دوز مصرفى ترنجبين به عنوان ملين بر حسب سن بيمار بين 10 تا 70 گرم است كه با كمى آب مصرف مى شود. گياه ترنجبين اگر در مقدار کم خورده شود، ملين و اگر به مقدار زياد مصرف شود، مسهل است.
* ترنجبين طبق نظر حكماي طب سنتي گرم، ولي در عين حال تر است.
* براي تسكين عطش و تب ترنجبين مفيد است.
* ترنجبين در تسکين سرفه و درد سينه موثر است.
* ترنجبين خاصيت ضدعفوني کنندگي خوبي دارد و ميکروب ها را از بين مي برد، به همين دليل براي درمان بيماري هاي عفوني مفيد است.
* اگر ترنجبين با آب زيره خورده شود، براي دفع صداي شكم كه با تب خفيفي توام باشد، نافع است.
* خوردن ترنجبين با آب پنير براي اخراج اخلاط سوخته، با ماءالشعير براي دفع اخلاط گرم، با كره براي باز كردن ادرار (در مواردي كه ترشح ادرار بند مي آيد) مفيد است.
* جوشانده ترنجبين معرق است.
* گل هاي ترنجبين براي بواسير مفيد است.
* ماليدن روغن برگ هاي ترنجبين براي روماتيسم خيلي نافع است.
* عرق گياه ترنجبين اگر مدتي کم کم خورده شود، براي دفع سنگ كليه و مثانه تا حدودي مؤثر است.
ترنجبين در تسکين سرفه و درد سينه موثر است.
در مصرف ترنجبين احتياط کنيد
* بسياري از خانواده‌ها براي بهبود زردي کودک خود از مخلوط ترنجبين و آب قند استفاده مي‌کنند که اين مواد، نه تنها تاثيري در بهبود زردي کودک ندارند، بلکه باعث اسهال و استفراغ نوزاد نيز مي‌شوند.
در يک مطالعه تحقيقاتي که با هدف بررسي اثر ترنجبين خوراكي در كاهش زردي نوزادان انجام گرديد، نشان داده شد که عليرغم باورهاي بومي مبني بر تاثير ترنجبين در كاهش زردي نوزادي، تجويز اين ماده اثر قابل توجهي در درمان زردي ندارد.
* بيماران مبتلا به حصبه، اسهال خوني، بواسير، خون ادراري و آبله از خوردن ترنجبين خودداري کنند.
* ترنجبين براي طحال و اشخاص گرم مزاج مضر است.
چگونگي تهيه آب ترنجبين
براي تهيه آب ترنجبين، مقداري ترنجبين را در آب جوش حل مي کنند. سپس مايع صاف روي آن را بر مي دارند و مي گذارند قدري بماند تا مواد خارجي آن ته نشين شود. حالا مايع صاف شده روي آن، آماده خوردن است.
آب ترنجبين اگر صبح ناشتا خورده شود، موثرتر است. مقدار خوراكي معمول آن 12 تا 35 گرم است.