روابط موجودات زنده با یکدیگر :
روابط بین موجودات زنده به دو گروه مثبت مثل همزیستی ، تعاون و ... و گروه منفی مثل رقابت ، انگلی ، مخاصمه ای و ... تقسیم می شوند.
در رابطه منفی لااقل یکی از طرفین ضرر می کند. در رابطه منفی منظور اثر یک جمعیت بر آهنگ رشد دیگری است و نباید بجای کلمه منفی ، کلمه مضر بکار رود.
مثلاً رقابت ، یک جمعیت را کاهش می دهد ولی الزاماً مضر نیست . موجودات زنده می توانند روابط متفاوتی نسبت به یکدیگر داشته باشند.
گاهی اوقات وابستگی دو گونه بحدی است که وجود یک گونه منوط به وجود گونه دیگری است و یا ممکن است دو گونه بهیچ وجه تأثیری روی یکدیگر نداشته باشند .
البته عدم رابطه بصورت مطلق نیست و دو گونه روابطی ولو کم با هم دارند که روابط را تقسیم بندی می کنیم.
1) تعاون اولیه ( proto cooperation ) :
که در این حالت رابطه دو موجود با یکدیگر رابطه مفیدی است و هر دو سود می برند ولی برای هیچ یک از طرفین اجباری نیست .
2) تعاون ( Cooperation ) :
که در این حالت نیز رابطه برای هر دو مفید است ولی فقط برای یک گونه حالت اجباری دارد که اجباری بودن می تواند درجات متختلف داشته باشد که با علامت ( +و+) نشان می دهیم.
3) اشتراکی ( Mutualisme ) :
حالتی که تحت عنوان همزیست ( Symbiose ) می شناسیم نوعی حالت اشتراکی است که برای هر دو طرف مفید و الزامی است.
هرنوع ارتباط نزدیک بین دو موجود زنده که حداقل یکطرف سود ببرد را همزیستی گوییم.
مثل رابطه ای که در گلسنگ از تلاقی قارچ و جلبک وجود دارد که در این جا قارچ عمل جذب آب و املاح را انجام می دهد و جلبک فتوسنتز می کند.
بنابراین رابطه ی کاملاً اجباری است. همزیستی کاملترین نوع زندگی اشتراکی است. کاملترین نوع روابط ریستی مثبت.
که در این همزیستی اگر هر دو موجود سود ببرند همزیستی را همیاری گویند ولی اگر یکی سود ببرد و دیگری نه سود ببرد و نه زیان ، این نوع همزیستی را همسفرگی ( + و . ) می نامند.
4 ) همسفرگی ( Commansalisme ) :
در حالت همسفرگی این رابطه برای یکی بی تأثیر ( میزبان ) و برای دیگری مفید ( مهمان ) و در عین حال اجباری است مثل زندگی بعضی حشرات بروی بقایای موجودات دیگر و با علامت ( + و . ) نشان می دهیم.
5 ) انگلی ( Parasitisme ) :
که در اینجا رابطه برای یک موجود مفید و برای دیگری مضر است که این رابطه برای انگل مفید ولی برای میزبان غیر اجبار و مضر است.
انگل می تواند داخلی ( Endo parasite )باشد که تمام بدنش وارد میزبان می شود ممکن است مرحله یا مراحلی از زندگی خودش را درون بدن میزبان طی کند یا خارج شود و یا این که چرخه زندگی خودش را تکرار کند مثل آسکاریس.
انگل خارجی ( Exo parasite ) که در سطح بدن میزبان مستقر می شود و ممکن است محل های تغذیه را به کرات عوض و یا در نقطه ای از بدن میزبان ثابت بماند مثل کنه ها و شپش های دامی .
انگل نیمه داخلی ( Semi endo parasite )حالتی است که انگل نیمی از بدن خودش را وارد بدن میزبان می کند و بقیه بدنش در بیرون از میزبان باقی بماند مثل زندگی انگلی در بعضی از نماتد ها .
اگر پارازیت ها فقط از یک گونه موجود زنده تغذیه کنند به آنها منوفاژ گوییم و اگر از چند گونه استفاده کنند به آنها پلی فاژ گوییم.
بطور کلی از لحاظ نظری زنجیره های انگلی باید از زنجیره های طعمه جویی کوتاهتر باشد . انگل هایی که در بدن انگل های دیگر یا بروی بدن آنها زندگی می کنند ، هموپارازیت گویند.
6) صید و صیادی یا یغما و یغماگری ( Predator and prey ) یا پرداتیسم :
که در این حالت نیز رابطه مثل رابطه انگلی است یعنی یک موجود سود می برد ولی اجباری نیست ولی گونه دیگر ضرر می بیند و در آنجا نیز اجباری نیست.
فرق دیگر صیادی و انگلی اینست که در زندگی انگلی ، انگل در کوتاه مدت میزبان را از بین نمی برد و مایل است که میزبان به حیات خود ادامه دهد ولی در صید و صیادی عملاً صید توسط صیاد از بین می رود.
دیگر اینکه تفاوت اندازه جثه ی بین انگل و میزبان زیاد است ولی بین صید و صیادی زیاد نیست ( تا حدوددی اجباری ) و با علامت ( + و - ) نشان می دهیم مثل رابطه انگلی.
ظرفیت زیستی موجودات انگل معمولاً بیش از موجودات طعمه جو است.
7) مخاصمه ( Antagonisme ) :
که ضدیت یک گونه را با گونه مجاورش نشان می دهد که برای یکی از طرفین مفید است و غیر اجباری و برای طرف دیگر عملاً زیانبخش است که آن را تحت عنوان آللوپاتی نیز گاهی مطرح می کنند.
8) آنتی بیوز ( Antibiose ) :
که این ارتباط برای یکی زیانبخش و برای دیگری بی تأثیر است و برای هیچ یک از طرفین اجباری نیست. مثل فرآورده های تولید شده توسط یک گونه علیه گونه مجاور مثل آنتی بیوتیک ها .
که در بعضی از موارد پدیده آللوپاتی را نیز به حالت آنتی بیوز نسبت می دهند که با علامت ( - و . ) نشان می دهیم.
9) خنثی ( Neutralisme ) :
که دو گونه هیچ رابطه ای با هم ندارند البته امکان روابط بین آنها ممکن است وجود داشته باشد که هنوز مشخص نیست و با علامت ( . و . ) نشان می دهیم.
10) رقابت ( Competition یا Concurrence ) :
رقابت درون گونه ای بعلت داشتن نیازهای مشابه معمولاً خیلی شدیدتر از رقابت بین گونه ای است که مهمترین مسأله در روابط بین دو گونه است.
رقابت برای هر دو شریک زیانبخش است. رقابت بین موجودات زنده چند حالت دارد .
1- اگر هر دو نوع موجود زنده از لحاظ اکولوژیکی و نیاز مشابه باشند و تقاضای مشترکی داشته باشند یکی موجی نابودی دیگری می شود.
2- اگر دو نوع موجود زنده تقاضای متفاوت داشته باشند در اینصورت هر دو نوع می توانند به زندگی خود در آن محیط ادامه دهند.
3- اگر زندگی یکی وابسته به نوع دیگر باشد مانند انگل و میزبان ، نوع متجاوز ممکن است سبب نابودی نوع دیگر شود.
4- چنانچه نوع متجاوز نتواند نوع دیگر را بطور کامل نابود کند و خود بتواند در موقعی که جمعیت نوع دوم کم است به زندگی ادامه دهد.
در اینصورت ممکن است هر دو نوع با یک تعادل پایدار یا توام با نوسان به حیات خود ادامه دهند.
رقابت شدید در جایی اتفاق می افتد که آشیانها مشترک شوند. در رقابت تغذیه ، هر دو جمعیت بطور مستقیم بر هم اثر منفی می گذارند ( - و - ).
بازدارندگی متقابل که هر دو جمعیت فعالانه یکدیگر را به طور مستقیم از فعالیت باز می دارند و با علامت ( - و - ) نشان می دهیم.