زاد و ولد ( natality ) :
موجودات زنده به صور مختلف قابلیت تکثیر دارند.
بعضی ها صرفاً تکثیر جنسی دارند که بعنوان لقاح دو گامتاژ مختلف که در نتیجه نسلی را تولید می کند که خصوصیات والدین را برحسب ساختمان ژنتیکی بهمراه دارد.
تکثیر مختلف غیر جنسی مثل قلمه ، خوابانیدن و غده و غیره وجود دارد و یا تقسیم دوتائی در باکتری ها جوانه زدن در مخمر ها همگی نوعی تکثیر هستند که دربحث اکولوژی تحت عنوان زاد و ولد مطرح می کنیم .
زاد و ولد تمام مکانیزم هایی که موجب ازدیاد نسل شود را شامل می شود. زاد و ولد هم مانند مرگ و میر باید با ابعاد جمعیت مقایسه شود. یعنی تعداد افرادی که در محدوده زمانی مشخص در کل جمعیت زاده می شود که بصورت نسبت درصد یا در هزار مطرح می کنیم.
رشد جمعیت مهمترین مشخصه یک جمعیت است که میزان رشد جمعیت را بر اساس نرخ رشد ( G.rate )مشخص می کنند. نرخ رشد از تقسیم تعداد افراد اضافه شده در یک محدوده زمانی بر تعداد کل همان جمعیت بدست می آید.
از روی نرخ رشد می توان فهمید که جمعیتی در حال افزایش است یا کاهش. دیگری نسبت زاد و ولد دلخواه است که فقط در جوامع انسانی مطح می شود و هدف تمایل به داشتن تعداد فرزندان مشخص است که توسط هر فرد قابل برنامه ریزی و تعیین است که متأثر از مسائل فرهنگی ، اقتصادی و ... است.
در بحث زاد و ولد نسبت یا ضریب سنی زاد و ولد هم مطرح می شود که مانند نسبت سنی مرگ و میر است ولی در مورد زاد و ولد دقیقاً نمی توان این کار را انجام داد بلکه افراد ماده جمعیت را در گروه های سنی طبقه بندی کرده.
تعداد نوزادانی که در طول یک مدت معین برای هر یک از گروه های سنی بدست می آید با تعداد افراد آن گروه مقایسه می کنند و این به دلیل ظاهر شدن موجود نر در اغلب جوامع بعنوان عامل محدود کننده است.
مثلاً در گیاهان تعداد دانه های گرده که به عنوان گامتاژ نر عمل می کند در بعضی مورد هزاران برابر گامتاژ ماده آماده تلقیح می باشد .
بنابراین بعنوان عامل محدود کننده مطرح نمی شود و یا در انسان موجود ماده می تواند در طول عمر خودش 400 تا 450 گامت جنسی را تولید کند ولی در کنار آن یک موجود نر می تواند در هر بار تخلیه کیسه اسپرم 300 – 800 میلیون گامت را آزاد کند.
بنابراین در انسان با توجه به دوره لقاح حداکثر تا 15 بار زاد و ولد انجام میگیرد و بر همین اساس است که عملاً نسبت سنی زاد و ولد را فقط در موجودات ماده بررسی می کنیم.