نام علمی : Tobacco Mosaic virus
میزبانها:
تعداد گیاهانی که به ویروس موزائیک توتون مبتلا میشوند متجاوز از صد تاست. در میان نباتات مزروعی که خودبخود مبتلا میشوند، از همه مهمتر توتون و گوجه فرنگی است.
انتشار:
این بیماری در سراسر جهان، هرجا توتون کاشته میشود، وجود دارد. در ایران در گرگان، مازندران، گیلان، آذربایجان غربیو خوزستان روی تنباکو دیده میشود.
علائم:
علائم بیماری بسته به سوشهای مختلف ویروسها بسیار متفاوت است و این علائم در مورد سوش معمولی ویروس بدین قرار است:
اولین علامت روی گیاه جوان 4 تا 5 برگه، عبارت است از روشن شدن رنگ رگبرگها که به سهولت تشخیص داده میشود. بعدا" روی برگهایی که تازه بوجود آمده اند، موزایک ظاهر میگردد که با تغییر شکل خفیف برگ تواُم است.
اصلاح موزائیک اولین بار برای بیان مشخصات همین بیماری در امراض نباتی بکار رفته است، و آن عبارت است از قطعات سبز تیره و سبز کمرنگ که بوسیله ی خطوط مستقیم و شکسته از هم جدا شده اند.
رشد بوته در اثر این بیماری کند میشود؛ برگها از حالت عادی باریکتر و لبه ی آنها گاهی به طرف داخل خم میشود، گیاه ضعیف میماند، برگاه حالت نرمی خود را از دست داده و بعضی از دانه های گرده عقیم میماند.
تغییرات علائم:
علائم این بیماری بر حسب شرایط محیط، موقع آلودگی، سوشهای مختلف ویروس و نوع توتون مبتلا مختصری فرق میکند
تغییرات بر حسب شرایط محیط:
در شرایط عادی، نژاد معمولی موزائیک توتون نکروز به وجود نمی آید، اما اگر حرارت به 28 درجه سانتی گراد برسد و رطوبت بالا و هوا ابری باشد، لکه های نکروتیک پراکنده در سطح برگ ظاهر میگرددو ارزش اقتصادی برگ را به کلی از بین میبرد.
تعداد این لکه های کوچک نکروزی ریاد است و گاهی به هم میپیوندند و با لکه های ناشی از حمله ی باکتری، به خاطر نداشتن هاله و حاشیه ی روشن تفاوت دارند. همراه این لکه های نکروزی گاهی قارچ Phyllosticta ظاهر میشودو برگ را به کلی بی ارزش میکند. حرارت در حدود 37 درجه تمام علائمم موزائیک را میپوشاند و یا محو میکند.
تغییرات بر حسب موقع آلودگی:
زیان این بیماری نیز مثل سایر امراض ویروسی وقتی بیشتر است که گیاه در جوانی آلوده نشود. گیاه جوان حساستر است،و آلودگی در این مرحله باعث میشود علائم بیماری بطور شدید ظاهر شود. در حالی که آلودگی در موقع هرس، و یا شروع برگ چینی باعث بروز علائم خفیف و کم زیان میگردد.
تغییرات بر حسب سوشهای ویروسی:
موزائیک توتون سوشهای متعدد دارد و امکانات به وجود آمدن تغییرات در سوشها نیز بسیار است و آنها را بسته به علائمی که به وجود می آورنددسته بندی میکنند: موزائیک سبز، موزائیک زردیا موزائیک اکوبا، موزائیک رگبرگها Vein bandiny ، لکه های نکروتیک، نکروز رگبرگها، جوشهای گرد، موزائیک چینه دانی.
سه دسته ی اخیر به ندرت ملاحظه میشود ولی بقیه در طبیعت فراوان هستند. سوش اکوبا، به عنوان یک موتاسیون، در میان سوش سبز بوجود می آید. روی برگ لکه های کوچک زرد روشن دیده میشود که اگر از آنها مایه بگیریم رنگ لکه ها در هر بار مایه زنی شدیدتر و زردتر میشود.
تغییرات بر حسب نوع توتون:
بطور کلی توتونها از نظر ابتلای به این بیماری سه دسته هستند: دسته ی اول حساس که شامل اکثریت ارقام مزروعی میشود؛ دسته ی دوم توتون های مقاوم که مقاومت انها مربوط به حساسیت فوق العاده است و چون در محل ورود ویروس یک حلقه بافت مرده (نکروز) بوجود می آید، از سرایت و انتقال ویروس به تمام بدن گیاه جلوگیری میشود، مانند رقم کنتوکی Kentouky و هیبریدهای آن که فاکتور مقاومت آن از Nicotiana glutinosa منتقل شده است. و دسته ی سوم ارقام متحمل هستند که علائم مرض را ظاهر نمیکنند مانند Ambalema.
علائم داخلی:
در بوته های بیمار دو نوع علائم میکروسکوپی به سهولت قابل رؤیت است، یکی صفحات کریستالی خالص استکه در کرکهای اپیدرمی یکماه بهد از آلودگی دیده میشود؛ و دیگری اجسام x که از اختماع ذرات ویروس همراه با بعضی مواد دیگر در نزدیک هسته در سلولهای اپیدرمی دیده میشود و حجم آن غالبا" از هسته ی سلول بیشتر است.
انتقال بیماری:
ویروس موزائیک توتون با بذر توتون منتقل نمیشود، ولی با بذر گوجه فرنگی انتقال مییابد. بنابرین، گیاهچه ی توتون همیشه سالم است و بجز ملخ که آنرا بطور مکانیکی منتقل میکند حشره ی ناقل دیگری وجود ندارد.
سرایت آن بوسیله ی تماس عصاره ی بیماریزا با گیاه سالم صورت میگیرد. ویروس قدرت بیماریزایی فوق العاده و مقاومت شدید در برابر تجزیه و تخریب دارد، بطوریکه توتونیکه از گرمخانه و کارخانه عبور کرده و برای مصرف آماده شده است، نیز میتواند بیماری را منتقل نماید. انسان مهمترین عامل سرایت و انتشار بیماری است، زیرا کافیست دست یا لباس انسان به یک بوته ی بیمار و سپس به بوته های سالم مالیده شود و چند کرک و یا چند سلول اپیدرمی خراش بردارد و بیماری منتقل گردد. این کار بیشتر در موقع نشا کردن، هرس، وجین و ... صورت میگیرد.
عواملی که در انتشار بیماری مؤثرند:
انتشار بیماری به 2 عامل بستگی دارد:
اولی وجود و اهمیت اولین بوته های بیمار؛ و دوم تماس دست و لوازم کار آدمی با بوته ها.
اولین بوته ها به یکی از طرق زیر آلوده میشوند:
- بقایای بوته بیمار سال اول اعم از برگ، ساقه، ریشه و ...
- علفهای هرز حساس که زمستان زنده میمانند.
- بقایای توتون سیگار یا چپق که کارگران در مزرعه دود میکنند.