نام علمی convolvulus arvensis
یکی از ده گیاه هرزه مهم و مسئله ساز دنیا می باشد و از گیاهان هرز خسارت زای باغات، مزارع گندم و محصولات تابستانه به شمار می آید. به طور کلی گیاه هرز اجباری است و به صورت وحشی یافت نمی شود.
ین گیاه چند ساله خزنده و بومی اروپا و غرب آسیا است و گسترش آن در مناطق گرمسیری و معتدل می باشد. تراکم بالای آن عملکرد محصول را 50-60 درصد کاهش می دهد. علاوه بر آن با پیچیدن به دور غلات دانه ریز سبب ایجاد مشکل در امر برداشت آنها می شود. پ
یچک به سرما و یخبندان مقاوم است ولی دمای 8- تا 10- درجه سانتیگراد ساقه های هوایی آن را از بین خواهد برد. پیچک صحرایی گاهی با پیچک هفت بند اشتباه می شود. اگر چه پیچک هفت بند یکساله و کوچکتر است و گل های آن سبز مایل به سفید می باشد ثابت شده که پیچک صحرایی روی ذرت و نیشکر اثر دگرآسیبی دارد
ویژگی های گیاه شناسی
گیاهی است از تیره پیچک که گیاهان این تیره بالارونده و بوته ای بوده و دارای شیرابه ای شیری رنگ می باشند. گلها منظم، دارای پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ پیوسته، پنج پرچم و دو برچه با دو تا چهار خانه که در هر خانه یک یا دو تخمک دیده می شود. گلهای این خانواده معمولاً شیپوری و قیفی و رنگ آنها سفید تا صورتی می باشد.
برگ در پیچک صحرایی کوچک بوده و هیچگاه کاسه گل را در بر نمی گیرد. گیاهچه آن دارای برگ های لپه ای سبز تیره با رگبرگ های قابل رویت و تقریبا این برگها قلبی شکل تا گرد می باشند. این برگها 10 روز پس از جوانه زنی ظاهر می شوند.
اولین برگ های حقیقی سه گوش، نوک تیز و در قاعده دارای لوب های عمیق می باشند. گیاهچه از طریق شیار موجود در برگ های پایینی براحتی تشخیص داده می شود. قابل ذکر است که ساقه های جوان حاصل از گیاهچه تثبیت شده، برگ های قاعده ای نخواهند داشت
گیاه کامل : گیاهی است دو لپه چند ساله و خزنده و سطح آن صاف و بدون هیچ گونه کرکی می باشد. رشد رویشی آن از ابتدای بهار تا شروع سرمای سبک پاییز می باشد. معمولاً در سال اول قادر به تولید گل نیست و فقط ریشه های اصلی و جانبی خود را تقویت می کند.
تکثیر بوسیله بذر و ساقه های خزنده زیر زمینی می باشد
برگ
برگهای آن متناوب، کشیده و بلند عموماً سر نیزه ای شکل و نوک تیزند و دارای دمبرگی کوتاه می باشند. رگبرگ های پنجه ای آن از قاعده برگ آغاز شده و در انتهای برگ به صورت متقابل روی بروی هم قرار می گیرند.
برگ های پیچک در قاعده دارای لوب های پهن می باشند البته شکل برگ نیز به شرایط محیط رشد، از تخم مرغی و مستطیلی تا باریک و تیز می تواند متفاوت باشد. سر نیزه ای بودن برگ ها در شرایط تنش خشکی بیشتر قابل مشاهده است.
ساقه-یكساله– ارتفاع ساقه به 30 سانتی متر تا یکمتر می رسد- ساقه ها خزنده یا پیچنده اند- در حالت عادی روی زمین می خرند و هنگامی که مجاورت پایه یا گیاه دیگری قرار گیرند به دورآن می پیچند – ساقه ها دارای خطوط برجسته ای روی سطح می باشند- ساقه در زمین های آیش حالت خزنده و در زراعت حالت پیچیده دارد.
گل : قیفی شکل منفرد روی دمگل نازک به قطر 4 سانتیمتر- به رنگ سفید یا صورتی روشن با خطوط کمی تیره تر از گلبرگ ها می باشد.- گلهای پیچک منفرد و محوری است.- کاسه آزاد و از پنج کاسبرگ پیوسته تشکیل یافته که پس از رسیدن دانه در قاعده میوه باقی می ماند-جام گل منظم – از پنج گلبرگ تشکیل شده- به قاعده گل پنج پرچم متصل است- تخمدان آزاد و از دو خانه تشکیل شده و به دو خامه باریک و استوانه ای شکل منتهی می شود.
عمر گلها یک روز اما تولید آنها به طور مداوم از ابتدای تابستان تا انتهای فصل رشد انجام می شود- دوره گل دهی اوایل تابستان تا اوایل پاییز است
میوه
میوه پیچک کپسول خشک شکوفا است که دو حجره دارد و از 2 شکاف باز می شود و دارای دو دانه است. دانه ها هرمی شکل کوچک و سیاه رنگ هستند.
بذر
به فرم تخم مرغی یا کروی نا منظم با مقطع گرد، سه گوش، سطح پشتی برآمده و سطح دیگر صاف و اغلب کمی فروررفته – بذر به طول 3 تا 4 میلیمتر – پهنا 2 تا 3میلیمتر و قطر 2تا 5/2 میلیمتر به رنگ خاکستری تیره تا قهوه ای تیره – بذور 15-10 روز پس از گرده افشانی بوجود می آیند.
بذر پیچک به مدت طولانی در خاک زنده باقی می ماند ولی پس از خورده شدن توسط پرندگان و عبور از دستگاه گوارش آنها قوه نامیه خود را از دست می دهد ولی اگر توسط پستانداران اهلی خورده شود تا حدودی قوه نامیه خود را حفظ می کند- جوانه زنی بذورپیچک در طول سال و در صورت فراهم بودن رطوبت و دیگر شرایط امکان پذیر خواهد بود.
دمای مناسب برای جوانه زنی بذور پیچک 35-25 درجه سانتی گراد می باشد.
ریشه
ریشه پیچک دارای سیستم ریشه ای گسترده ای می باشدودارای رشد عمودی به سمت اعماق خاک معمولاً تا عمق 40/2 متری نفوذ می کند ولی گاهی اوقات رشد تا اعماق 6-9 متری هم وجود دارد سیستم ریشه ای عمیق وسیع پیچک آن را رقیبی قوی برای محصولات زراعی در اقلیم های خشک تبدیل کرده است.
ریشه ها تقرریباً زرد رنگ و ریزوم ها سفید می باشند. ریزوم های پیچک معمولاً از ریشه های جانبی منشا می گیرند و رشد شاخه ها از جوانه های روی ریشه های خزنده ناشی می شود. ریشه اصلی پیچک راست می باشد و ریشه های فرعی فراوانی تولید می کند. ریشه های پیچک علاوه بر نفوذ عمقی زیاد گسترش جانبی زیادی هم دارند.
یک گیاه پیچک به کمک همین سیستم ریشه ای قادر است در طی فصل زراعی ناحیه ای به شعاع 6 متر را اشغال کند. البته این گسترش به نوع خاک و میزان رطوبت بستگی دارد. یک گیاه پیچک تنها 6 ماه پس از جوانه زنی 197 ریشه عمودی هر کدام به طول تقریبی 125 سانتیمتر و 34 ریزوم به طول میانگین 120 سانتیمتر تولید می کند.
این ریزوم ها می توانند 141 گیاهچه جدید ایجاد کنند. مواد ذخیره ریشه به اندازه ای است که گیاه حتی در صورت قطع شدن یا از دست دادن مکرر اندام های هوایی قادر به بازسازی مجدد خود می باشد و هر چه عمق ریشه بیشتر باشد مواد اندوخته ای بیشتری خواهد داشت. نکته دیگر اینکه قطعاتی به کوچكی 5/2 سانتی متر از ریشه آن قادر به ایجاد یک گیاه کامل می باشد.
سرعت رشد نسبی
پتانسیل حداکثر سرعت رشد نسبی (Rmax) برای پیچک 44/2 و میانگین سرعت رشد آن 36/1 گرم بر گرم در هفته می باشد. این نشان می دهد که سرعت رشد نسبی زیاد یکی از خصوصیات مهم علف های هرز خطرناکی مانند پیچک می باشد.
چون مقدار ماده خشک تولید شده توسط هر گونه گیاهی باید متناسب با منابع مورد استفاده در طی فصل رشد باشد. سرعت رشد نسبی اغلب به عنوان یک شاخص بالقوه در توانایی رقابتی بین گیاهان زراعی و گیاهان هرز استفاده می شود. علاوه برا ین همبستگی شدیدی میان شاخص سطحی برگ و سرعت رشد نسبی بالقوه وجود دارد.
به این صورت که هر چه گیاه شاخص سطح برگ بیشتری داشته باشد سریعتر رشد نموده و بیوماس بیشتری تولید می کند
اثر دارویی
- درمان یبوست : دم کرده ریشه گیاه به واسطه داشتن مواد رزینی به عنوان یک مسهل عمل کرده و یبوست را بر طرف می نماید.
اثر صفرابر: دم کرده ریشه گیاه، برگ یا دانه های گیاه پیچک صحرایی اثر صفرابر دارد.
التیام زخم ها: برگ های تازه این گیاه اگر بروی زخم ها قرار داده شود التیام دهنده زخم ها است.
کنترل
از آنجاییکه که پیچک علاوه بر بذر دارای ریشه ها و ریزوم های حاوی جوانه های متعدد با مواد اندوخته ای فراوانی است که قدرت تکثیر آن را افزایش می دهد.
مشکل آن براحتی قابل حل نمی باشد. خسارت آن در شرایط خشکی و نیز در اراضی دیم بیشتر از شرایط فاریاب است دلیل این موضوع این است که پیچک هم ریشه ای قوی و گسترده ای دارد و هم اینکه در شرایط رطوبت نسبی كم حساسیت کمتری به علفکش ها دارد. مهمترین راه مهار و کاستن از مشکلات این گیاه هرز روش پیشگیری می باشد.
محل مناسب رشد
خاک های سبک و آهک دار می پسندد- در مزراع غلات و صیفی جات دیده می شود.
تقریبا در تمام خاک ها رشد می کند مخصوصا در خاک های گرم و خشک و خاک هایی که لایه های زیرین رطوبت پذیر باشد.