نام علمی : Sorghum halepense
تیره: poaceae
نام انگلیسی: johnson grass
نام های فارسی:
قیاق، حلیط، سورگوم وحشی، ذرت گل خوشه ای، جواری، تاغار جواری، قمیش
گیاه شناسی:
گیاهی است چند ساله و تک لپه ای از خانواده گندمیان.
ساقه هوایی آن ماشوره ای با گره های برجسته و مانند بسیاری از گندمیان میان خالی است.
ارتفاع این گیاه به 50 تا 150سانتی متر و 3 متر هم می رسد. برگ قیاق باریک و بلند، متناوب، ساده و صاف و طول ان cm 25-20 و گاهی به cm 100 می رسد در حالی که عرض آن از 2 سانتی متر تجاوز نمی کند غلاف برگ شیاردار است و دارای رگبرگ های درشت و موازی است.
گل آذین آن خوشه ای باز و مخروطی شکل است، سنبلچه های ریشک دار آن آویزان متراکم و به رنگ سبز یا قرمز متمایل به ارغوانی و کرک درا است و بلندی گل آذین از 15 سانتی متر تا 50 سانتی متر متغیر است.
قیاق سنبلچه های مضاعف دارد. یکی از آنها بی پایه و تخم مرغی شکل است و نیم سانتی متر طول دارد.
گل هایش هرمافرودیت و گلوم هایش مقعر و بدون نوک و ریشک بوده که با موهای نرمی پوشیده شده است. گلوم تحتانی به ریشک مفصلی و تابیده ای که طول آن از 10 تا 15 سانتی متر تجاوز نمی کند منتهی می شود.
انتهای دو طرف گلوم تحتانی دندانه دار است. گل های این نوع سنبلچه سه پرچم و یک تخمدان با خامه دراز و پر مانند دارد. سنبلچه دیگر باریک، پایه دار و با مفصلی به ساقه گل دهنده متصل می شود.
طول آن از 5 تا 7 سانتی متر تجاوز نمی کند و گلوم هایش مقعر و فاقد ریشک و گل های آن نر و گاهی خنثی است که فقط از یک گلومان تشکیل یافته است
ریشه و ساختمان زیر زمینی:
ریشه های دائمی آن سطحی و نمو آن بدین ترتیب است که در نزدیکی سطح خاک به جلو می خزد و سپس یک قسمت از آن به سطح خاک نزدیک شده و تولید ساقه می کند. در این موقع از زیر محل نمو ساقه ریشه هایی خارج می شود که به عمق زمین فرو می رود. این گیاه دارای ساقه زیر زمینی با ریزوم قوی و قطوری است.
در یک کرت آزمایشی در اروپا به مساحت 10متر مربع و عمق 1 سانتی متر بیش از 6/2 کیلوگرم ریزوم قیاق به طول 91متر با 2000 جوانه زده قابل رویت وجود داشت.(هولم و همکاران 1977) یک بوته قیاق در شرایط مناسب رویشی در عرض یک ماه 50تا 80 متر ریزوم جدید تولید می کند ( مک ورتر 1973) گیاهانی که از رشد اندام های رویشی بوجود می آیند دارای مقدار فراوانی مواد ذخیره ای برای رشد می باشند لذا گیاهانی درشت بوده و زودتر از گیاهان بذری می توانند رقابت با گیاهان زراعی را آغاز کنند
بیولوژی:
این گیاهان بیشتر علف هرز مزارع آبی به شمار می آید و علاوه بر مزارع در کنار جاده ها و آبروها می روید.
قیاق بومی نواحی مدیترانه وخاورمیانه و ایران است واز گیاهان هرز فاریاب ،باغها وبخصوص یونجه زارهای ایران است. به مزارع نیشکر خسارت می زند وبه دلیل تکثیر سریع گیاهی بسیار مزاحم است. رستنگاه قیاق در بلوچستان- مکران -اشتران کوه-آذربایجان-کرج-ارومیه-اصفهان-مازندران-مینودشت-خرم آباد ولاهیجان گزارش شده است. قیاق دارای سیستم فتوسنتزی C4است .
در صورت قرار گرفتن در شرایط تنش خشکی و سرما تولید ترکیبات اسید سیانیدریکی کرده ودر صورت چرای دامها باعث مسمومیت شدید آنها می شود.
دانه های گیاه نسبتا درشت –شفاف –نوک تیز وتخم مرغی شکل است. رنگ دانه عنابی تندو مایل به سیاه است که قطر آن نزدیک به 2تا3 میلی متر و طولش به 4تا5 میلی متر می رسد.
برای شکستن خواب بذر در آزمایشگاه می توان از نیترات پتاسیم در درجه حرارت 32 و 30-20 در روی بستر کاغذی وبا توجه به نیاز نوری استفاده کرد.
با توجه به وضعیت خفتگی و جوانه زنی بذور 5 گونه از علفهای هرز تیره گندمیان (قیاق- دو گونه علف پشمکی ،جو وحشی ، سوروف) نتیجه شد قیاق دارای کمترین قوای نامیه (93%) برده و همچنین درجه حرارت بهینه برای جوانه زنی بذر قیاق بین 35 الی 40 مشاهده گردید و همچنین نتیجه شد که عامل خفتگی بذر قیاق در رویان می باشد.
خسارتهای قیاق:
قیاق از جمله علفهای هرزی است که در مراحل اولیه جوانه زنی به شدت با گیاهان زراعی رقابت کرده و به مقدار زیادی عملکرد را کاهش می دهد . آزمایشات نشان داده حتی چنانچه در هر متر مربع از ردیف های کاشت یک بوته قیاق وجود داشته باشد ،قادر است عملکرد سورگوم دانه ای را به میزان 45 کیلو گرم در هکتار کاهش دهد.
در مزارع نیشکر کاهش عملکرد ناشی از رقابت با قیاق بیش از 25 درصد گزارش شده است ودر سویا این مقدار 23 تا 43 درصد است.
علاوه بر قدرت رقابت بالا قیاق آلیلو پاتیک است. بدین ترتیب این گیاه از 2 راه سبب کاهش رشد وعملکرد گیاهان مجاور می شود. ترکیبات آلیلوپاتیک موجود در این گیاه بیشتر در ریشه ها و برگها متمرکز است و شامل دهورین Dhurin (یک گلیکوزید سیانوژنتیک) و نیترات است .
این ترکیبات بخصوص در مرحله رشد سریع در مقادیر سمی در این اندامها وجود دارد و همچنین در صورت قرار گرفتن قیاق در شرایط تنش خشکی وسرما تولید ترکیبات اسید سیانیدریکی کرده و بعضی مواقع در صورت چرای دامها ممکن است 50 درصد یک گله از بین برود.
هیدروسیانیک اسید (HCN) آزاد شده توسط گلیکوزید، سریعاً بوسیله خون جذب می شود و به دنبال آن از انتقال الکترون جلوگیری به عمل می آید و تنفس مختل می شود0
علاوه بر موارد بالا قیاق میزبان مناسبی برای آفات و بیماریهای مختلف و بخصوص آفات و بیماریهای گیاهان زراعی برگ باریک است و بدین ترتیب می تواند عاملی برای آلودگی مزارع اطراف باشد.
عوامل و روش های انتشار:
بذر و ریزوم عوامل پراکنش و تکثیر این گیاه هستند. بنابراین جلوگیری از پراکنش بذر و ریزوم از مهمترین راههای ممانعت از آلودگی مناطق زراعی است. باد،آب،حیوانات،بذرهای آلوده و ماشین آلات کشاورزی از مهمترین راههای پراکنش این علف هرز محسوب می شوند.
بنابراین قطع و سوزاندن علفهای هرز حاشیه ی مزارع ،کانال های آبیاری و زهکشی در شروع مرحله گلدهی و همچنین جلوگیری از چرای دام ها در مناطق آلوده به این علف هرز، کمک بسیار بزرگی به جلوگیری از آلودگی مناطق جدید خواهد کرد.
روش های کنترل:
1-کنترل به روش زراعی:
- تناوب زراعی:
یک تناوب زراعی صحیح می تواند شامل کشت دوتا چهار سال یونجه ،دو سال پنبه و یک تا دو سال غلات ریز دانه باشد. به جای پنبه می توان از گیاهان زراعی ردیفی استفاده کرد.
-استفاده از ارقامی با قدرت رقابت بالا:
از گیاهانی استفاده می شود که قدرت رقابت بالایی داشته و گسترش ریزوم های قیاق را محدود سازد.
غرقاب کردن:
چنانچه مزرعه در اوایل بهار و قبل از جوانه زنی ریزوم های قیاق و به ارتفاع 7 تا 12 سانتی متر و به مدت 3 تا شش هفته توسط آب پوشیده شود نتیجه ی بسیار مناسبی به دست خواهد آمد
- سوزاندن بوته های قیاق توسط شعله افکن
- استفاده از مالچ سیاه رنگ
2- کنترل بیولوژیک:
چرای دام ها در بیش از یک بار و در چندین فصل به مقدار زیادی رشد و گسترش قیاق را کنترل می کند. غازها از دیگر عوامل بیولوژیک هستند. این پرنده به طور انتخابی قیاق و دیگر علف های هرز باریک برگ را مورد استفاده قرار می دهد.
3- کنترل مکانیکی:
انجام یک برنامه شخم و جمع آوری ریزوم ها.
کنترل مکانیکی قیاق به منظور جلوگیری از تشکیل ریزوم های جدید و طی اولین ماه پس از ظهور اندام های هوایی صورت می گیرد. آزمایشات نشان داده است وقتی گراس ها به ارتفاع حدود 36 سانتی متر می رسند عملیات شخم و یا قطع آنها بیشترین تأثیر را خواهد داشت.
در این ارتباط بهترین نتیجه هنگامی به دست می آید که این عملیات هر چهار تا پنج هفته یک بار تکرار شود. شخم باعث انتقال ریزوم ها به سطح خاک شده و به بدین ترتیب سریعتر خشک خواهد شد. چنانچه ریزوم ها به قطعات 5 سانتی متری خرد شده باشند سریعتر خشک خواهند شد و چنانچه تا 20% وزن اولیه خود خشک شوند به طور کامل توانایی رشد مجدد را از دست می دهند .
4- کنترل به روش شیمیایی:
علف کش های موجود توانایی زیادی برای کنترل قیاق ندارند اما می توان با استفاده از ترکیبات سیستمیک آن را متوقف ساخت. برای اینکه ریشه های زیرزمینی از فعالیت باز بماند.
-گلیفوسیت:
علف کش پیش کاشت . دو تا سه هفته قبل از کاشت روی شاخ و برگ قیاق پاشیده می شود. و به میزان 4/1- 8/1 کیلوگرم
-کلرات سدیم:
برای زمین های غیر زراعی – برای زمین های شنی 112 و برای خاک های رسی 672 کیلوگرم در هکتار و چون سمیت بالایی دارد باید با احتیاط مصرف شود.
-سدیم تری کلر استات( TCA ):
برای زمین های غیر زراعی به مقدار 8/44 تا 160کیلوگرم ماده موثر در هکتار
-دالپون و آسولام:
به صورت پیش رویشی و به طور انتخابی قیاق را کنترل خواهند کرد. زمانی به کار می روند که ارتفاع گیاه 2-25 سانتی متر باشند و هنوز به سنبله نرفته باشد.
MSMA:
در مزارع پنبه و به طور پس رویشی
-تری فلورالین:
علف کشی انتخابی برای محصولاتی از قبیل نیشکر ، سویا، لوبیا، بادام زمینی و پنبه.
-ترکیب اپتام به اضافه دی کلرمید
- پاراکوات:
از جمله علف کش های تماسی است که به منظور حذف اندام های هوایی در زمین های کشت نشده به میزان 56/0 تا 12/1 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود. زمان مصرف، قبل از گلدهی و یا هنگامی که ارتفاع قیاق به 30-35 سانتی متر رسید.
![گیاه قیاق]( "گیاه قیاق")
![گیاه قیاق]( "گیاه قیاق")