نام
علمی :
acroptilon repens
بدلیل موهای ریز و پرمانندی است كه درنوك براكته‌های كلاپرك گل وجود دارد. لقب
repens
برای
این گونه نیز به رشد خزنده ریشه‌های آن مربوط میشود.
توصیف
كلی گیاه
گیاهی
ایستاده به ارتفاع 30 تا90 سانتی‌متر و به طور متوسط 45 سانتی‌متر است. این گیاه
معمولاَ از طریق ریشه‌های خزنده و به ندرت از طریق بذر تكثیر می‌یابد. گیاهچه‌های
آن عمدتاَ در اواخر زمستان و اوایل بهار سبز می‌شوند و به حالت روزت در می‌آیند.
سیستم ریشه این گیاه به صورت افقی و عمودی توسعه یافته و اندام‌های هوایی نیز در
پاییز از بین می‌روند. جوانه‌های روی ریشه در بهار و تابستان تولید اندام‌های
هوایی می‌كنند. گیاه معمولاَ در سال دوم و در اواسط بهار و تابستان گل می‌دهد و
اندام‌های هوایی آن پس از تولید میوه از بین می‌روند.
زیاد بودن طول عمر ریشه تلخه
باعث حفظ بقای گیاه تا چندین سال میشود.
گیاهچه
لپه‌ها
به رنگ سبز روشن و تخم‌مرغی شكل بوده و طول آنها 5/1 تا 2 برابر عرض آنها می‌باشد.
اولین برگ‌های حقیقی نقطه‌نقطه بوده و سطح آنها توسط پودری سفید رنگ پوشیده شده
است.
برگ‌های بعدی مستطیلی شكل و طول آنها 3 تا5 برابر عرض آنها می‌باشد. شكل2
گیاهچه و گیاه جوان تلخه را نشان می‌دهد.
ساقه
ساقه
به صورت ایستاده و از وسط برگ‌های روزتی بیرون می‌آید. ساقه محكم، دارای شاخه‌های
فرعی و پوشیده از كرك‌های خاكستری است. رنگ آن در قاعده قهوه‌ای تیره تا سیاه و در
قسمت‌های بالایی خاكستری نقره‌ای تا سبز متمایل به خاكستری است.
برگ
تلخه
دونوع برگ دارد، یكی برگ‌های قاعده‌ای یا روزتی و دیگری برگ‌هایی كه روی ساقه
هستند و به آنها برگ‌های ساقه‌‌ای گفته میشود. برگ‌ها نیز همانند ساقه پوشیده از
كرك‌های ریزی است كه همین پوشش باعث میشود گیاه به رنگ خاكستری متمایل به آبی
دیده شود.
گل
ها
گل
آذین كلاپرك و گل‌ها ارغوانی، صورتی، بنفش و به ندرت سفید رنگ هستند. كلاپرك به
صورت منفرد در انتهای هر ساقه و یا انشعابات آن قرار دارد و قطر آنها در زمان باز
شدن 5/2 سانتی‌متر است. براكته‌هایی كه گل‌آذین را احاطه می‌كنند، سفید رنگ، پهن،
نازك، با حاشیه‌های كاغذی و دارای كرك‌هایی متراكم هستند.
میوه
علف هرز تلخه فندقه و یك برچه‌ای است. میوه‌ها حاوی بذرهای سفید متمایل به زرد،
تخم‌مرغی شكل، به طول 3 تا4 و عرض 3 میلی‌متر و صاف هستند. پاپوس‌ها به طور ضعیف
به بذرها متصل شده‌اند و طول آنها دو برابر عرض بذر است.
كلاپرك نسبتاَ به طور
محكم بسته باقی می‌ماند و به همین دلیل برخی بذور در درون كلاپرك محفوظ می‌مانند.
بذور قادرند در شرایط خشك تا سال‌ها زنده باقی بمانند
.
ریشه‌های
این گیاه محكم، گسترده، متراكم و با تعداد زیادی جوانه هستند كه قادرند منشاء
اندام‌های هوایی باشند. تلخه دارای ریشه‌های افقی و ریشه‌های عمودی است. ریشه‌های
افقی به طور گسترده و از سطح تا عمق 30 سانتی‌متری خاك مستقر می‌شوند و ریشه‌های
عمودی می‌توانند تا 7 متر در خاك نفوذ كنند.
ریشه‌های عمودی معمولاَ در سال اول تا
عمق 2 تا3 متری و درسال دوم تا عمق 5 تا7 متری خاك نفوذ می‌كنند. ریشه‌های مسن
دارای فلس بوده و به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه می‌باشند. همان‌طور كه ذكر شد ریشه‌های
افقی و عمودی دارای تعداد زیادی جوانه هستند كه در نهایت به ریزوم یا اندام هوایی
جدید تبدیل می‌شوند.
انتشار
جغرافیایی
گیاه
تلخه را می‌توان در مناطق نیمه خشك تا نیمه مرطوب ایران و نقاطی كه كشت‌های آبی و
یا غلات دیم یا بارندگی سالانه 250 تا600 میلی‌متر وجود دارد، مشاهده نمود.
زیستگاه
تلخه
از توانایی رقابت بالایی در مناطق تخریب شده برخوردار است. این گیاه در خاك‌های
رسی، شنی و حتی سنگلاخی، روی خاك‌های شور، حاشیه جاده‌ها،كنار رودخانه‌ها، كانال‌های
آب، مراتع، زمین‌های غیر زراعی و زمین‌های زراعی یافت میشود و ممكن است تا
70 سال دوام داشته باشد. به طور كلی تلخه قادر است در تمام زراعت‌ها رشد كند.
این
گیاه به كمبود نور حساس است و در تاج پوشش‌های متراكم رشد مناسبی ندارد.كاهش نور
باعث كاهش گلدهی این گیاه میشود. در مجموع تلخه برای مناطق باز و آفتابگیر مناسب
است. زیستگاه تلخه به هیچ نوع خاك خاصی محدود نمی‌شود، ولی در خاك‌های رسی خوب رشد
می‌كند.
برخی مطالعات حاكی از آن است كه آلودگی تلخه در مناطق خشك بیشتر است، ولی
در مناطق مرطوب به دلیل آنكه شرایط برای سایر علف‌های چمنی فراهم‌تر است، تلخه در
رقابت غالب نیست و تراكم آن كاهش می‌یابد
نحوه
تكثیر
تلخه
در اوایل بهار سبز میشود، در اردیبهشت و خرداد شروع به گلدهی می‌نماید (بسته به
ارتفاع منطقه) و گلدهی آن در طول تابستان و پاییز ادامه می‌یابد. هر شاخه گل‌دهنده
حدود 50 تا500 بذر تولید می‌كند. بذرها به مدت 2 تا3 سال در خاك قدرت حیات دارند.
روش اصلی تكثیر این گیاه به طریق رویشی است و تكثیر از طریق بذر در درجه دوم اهمیت
است.
انتشار
همان‌طور
كه ذكر شد تلخه توسط ریشه‌های خزنده و بذر تكثیر میشود. بذوری كه در درون كلاپرك
باقی می‌مانند نسبتاَ سنگین‌تر بوده و پاپوس ضعیفی داشته و براحتی از آنها جدا میشود،
بنابراین پراكنش آنها با باد زیاد نیست، این بذور ممكن است با آب (خصوصاَ در كانال‌های
آب)، ماشین‌آلاتی كه در مزارع آلوده فعالیت دارند و علوفه و بذوری مانند بذور
یونجه انتقال یابند.
بهداشت ماشین‌آلات برای اجتناب از پراكنش تلخه بسیار حائز
اهمیت است.
خاصیت
آلیلوپاتی
به
طور كلی اثر آلیلوپاتیك تلخه به همراه بالا بودن قدرت تولید مثل رویشی آن باعث میشود
كه این گیاه به سرعت در محل جدید غالب شود.
خواص
تلخه
برگ‌های
این گیاه تلخ بوده و به همین دلیل هم در فارسی آنرا تلخه می‌گویند. گیاه تلخه حاوی
ماده‌ای بنام رپین است. رپین ماده شیمیایی است كه می‌تواند سبب مرگ حیوانات اهلی
شود. آزمایش‌های تغذیه‌ای انجام شده بر روی تلخه حاكی از آن است كه تلخه برای اسب
سمی بوده و باعث بهم ریختگی سیستم عصبی آن میشود و در نهایت حیوان را از بین می‌برد.
تماس طولانی مدت با تلخه ممكن است باعث حساسیت پوستی در انسان شود. همراه شدن بذر
و بقایای تلخه با گندم باعث تلخی نان میشود، كه این موضوع امروزه از طریق بوجاری
برطرف میشود.
روش
های كنترل
گزارش
های موجود حاكی از آن است كه گیاه تلخه قادر است در زراعت‌های دیم تا 80 درصد
محصول را كاهش دهد. در زمین‌های زراعی تلخه باعث كاهش جدی عملكرد و كیفیت گیاه
زراعی شده و حتی كیفیت زمین زراعی را نیز پائین می‌آورد.
در آزمایشی كه اثر تلخه
بر كاهش عملكرد ذرت مورد مطالعه قرار گرفته است، هنگامی‌كه تراكم ساقه تلخه19، 32
و65 ساقه در مترمربع بود وزن تر ذرت به ترتیب 64 ،73 و88 درصد كاهش نشان داده است.
روش
های كنترل
استفاده
از یك روش كنترل برای مبارزه با تلخه كافی نیست. كنترل مؤثر و پایدار تلخه مستلزم
بكارگیری تلفیقی از روش‌های كنترل مكانیكی، شیمیایی، بیولوژی، مدیریت مناسب زمین و
جلوگیری از رشد رویشی است. یك برنامه مدیریتی مؤثر باید ابتدا آلودگی‌های موجود را
كنترل و سپس جمعیتی از گیاهان بومی را جایگزین تلخه نماید.
برای حذف و جلوگیری از
آلودگی مجدد تلخه، نظارت مداوم مزرعه از نظر وجود تلخه و كنترل سالانه قسمت‌های
آلوده امری ضروری است.
روش
های
كلیدی كنترل تلخه عبارت است از:
1-
تحت فشار قرار ددن گیاه به نحوی كه باعث كاهش مواد ذخیره‌ای سیستم ریشه گیاه شود
2-
جلوگیری از تولید بذر جدید
3-
جلوگیری از پراكنش ریشه‌های آن
4-
افزایش رقابت از طریق كاشت متراكم و یا رقم‌ها و گونه‌های زراعی خفه‌كنند.
1-
كنترل بیولوژیك
نوعی
بیماری مایكوپلاسمایی بر روی تلخه مشاهده شده است كه سبب بیرنگ و نخی شكل شدن برگ‌ها
و ساقه‌های این گیاه میشود.
2-
كنترل مكانیكی
عمل
از ریشه درآوردن باید سه بار در سال (بهار، تابستان و پاییز) و نیز چند سال متوالی
انجام شود در ایران این عمل بیشتر در زراعت‌های وجینی صورت می‌گیرد.
2-
كنترل مكانیكی
قطع
اندام‌های هوایی گیاه: قطع قسمت هوایی تلخه باعث كاهش رشد در همان سال و جلوگیری
ار تولید بذر میشود، ولی تلخه را از بین نخواهد برد.
سه بار قطع كردن در یك سال
(بهار، تابستان و پاییز) گیاه تلخه را تحت فشار قرار می‌دهد و باعث میشود كه گیاه
مواد ذخیره‌ای موجود در سیستم ریشه را مصرف نماید. این وضعیت باعث میشود گیاهانی
كه مجدداَ رشد می‌كنند، كوچكتر و ضعیف‌تر باشند. اثر قطع كردن كمتر از اثر از ریشه
درآوردن است، زیرا با عمل قطع كردن ریشه‌ها سالم باقی می‌مانند.
اگر قرار است فقط
از عمل قطع اندام‌های هوایی برای كنترل تلخه استفاده شود، باید این عمل هر سال
تكرار شود، زیرا عدم تكرار عملیات در سال‌های متوالی، سبب افزایش مجدد جمعیت تلخه
میشود.
عملیات
خاك‌ورزی: ریشه‌كن كردن تلخه از طریق عملیات خاك‌ورزی امر مشكلی است، زیرا ریشه‌های
عمیق و قطعات ریشه می‌توانند گیاهان جدیدی را بوجود آورند. عملیات خاك‌ورزی قبل از
آنكه باعث كاهش تلخه شوند، باعث پراكنش آن می‌شوند.
بنابراین در مزارع و مراتع
نباید از عملیات خاك‌ورزی برای كنترل تلخه استفاده نمود. البته اگر عملیات خاك‌ورزی
عمیق باشد برای باغ‌ها و تاكستان‌ها می‌تواند مؤثر واقع شود.
3-
كنترل شیمیایی
تاكنون
در ایران آزمایش‌های چندانی در خصوص كنترل علف هرز تلخه صورت نگرفته است، براساس
تجربیات و نیز منابع علمی موجود چند علف‌كش برای كنترل تلخه كاربرد دارند كه از
جمله این علف‌كش‌ها كه در ایران وجود دارند می‌توان به كلوپیرالید (لونترل)،
گلیفوزیت (راندآپ) و پیكلورام (توردون 22) اشاره نمود.
نكته بسیار مهم آن است كه
كلیه توصیه‌های شیمیایی زیر برای مزارع تحت آیش بوده و مصرف علف‌كش‌های بالا در
حضور گیاه زراعی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.