نام علمی : Eruca Sativa
نام انگلیسی: Rocket Sativa
![]()
![]()
در گذشته از منداب بعنوان دارو استفاده می شد امروزه بعنوان سبزی خوراكی یا سالاد مصرف می شود . در ایران از منداب بعلت رشد سریع و نیاز به آب كم و پاییزه بودن بعنوان علوفه استفاده می شود منداب گیاهی یكساله با ساقه های بلندی به ارتفاع بیش از یك تر است و خود گیاه عقیم است و در نتیجه باید گرده افشانی آن غیر مستقیم صورت گیرد برگهای منداب بصورت خام هم خورده می شود و بذر های آن ادرا آور و هاضم و مناسب برای باد شكم است برگهای منداب تلخ ، تند یا زننده و دارایی مقوی با مزه و طعم تند است .
منداب در برابر یخبندان مقاوم است و در بیشتر خاكها در آفتاب عمل می آید برگهای مندابی كه در نواحی سردسیر ، مرطوب و در خاك غنی بعمل می آید تردتر از مندابی است كه در نواحی گرم وخشك بعمل می آید وتندی آن نیز كم است. منداب بوسیله ی بذر هایی كه به تعداد زیاد در نبام قرار گرفته اند تكثیر می یابند رنگ بذر منداب از قهوهای تا خاكستری متغیر است و پوسته آن در اثر تماس با آب لعابی و چسبناك می شود.
خصوصیات بوتانیكی:
گیاهی علفی یكساله و به ارتفاع 20 تا 60 سانتیمتر كه ظاهری شبیه بعضی
از تربها دارد ولی بر خلاف آنها اگر برگهایش در بین انگشتان فشرده شود بوی نا مطبوع متصاعد می سازد . برگهای آن دارای پهنكی منقسم به چند بریدگی عمیق و نا منظم می باشد . گلهای درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی و منقوش به شبكه ای از خطوط ظریف به رنگ بنفش دارد. میوه اش به طول 5/1 تا 3 سانتیمتر و به عرض 3 تا 5 میلیمتر است ولی بر خلاف ترب ، بند بند نیست. دارای ریشه ای بلند و باریك می باشد . بذر های زرد تا قهوه ای و قرمز گرد و تخم مرغی شكل دارد . تكثیر از طریق بذر انجام می شود.
پراكنش جغرافیایی:
این گیاه بومی ایران كه در بلوچستان و نواحی اطراف دریای خزر یافت میشود.
غالب مزارع ایران مخصوصاٌ در نواحی شمالی مانند گیلان ، مازندران ، كرمانشاه، آذربایجان ، اهواز، بوشهر، تهران ، یزد و جندق یافت می شود.
نیازهای اكو لوژیكی:
این گیاه سرما دوست یا بلند روز كه همانند گندم دارای انواع پاییزه وبهاره است . مقاوم به خشكی می باشد و تولید موفق آن دیم كاری حدود 4000 میلیمتر آب نیاز دارد با این حال به رطوبت زیاد خاك نیز سازگاری ندارد تولید منداب در اغلب خاكها به اسید یته ی حدود خنثی امكان پذیر است .
منداب در خاكهای فقیر نیز بیشتر است . دردرجه حرارت پایین دوام واستقامت بالایی دارد . دلیل مقاومت به خشكی روغن های موجود در بذر است.
تركیبات شیمییایی:
دانه منداب دارای 30% مواد پروتیینی و معادل همین مقدار مواد چرب است از دانه آن روغنی استخراج می شود كه در حرارت 31 درجه ذوب می شود ولی
در گرمای كمتر از آن بصورت توده ای سفید رنگ با ظاهر متبلور است. روغن حاوی اسید اوسیك ، مقدار نسبتاٌ زیادی ماده گواتززا بنام گلوكوز زینولیت است . پس از استحصال روغن دانه منداب كنجاله ای باقی می ماند كه 38% برتین خام دارد ودر كنجاله سیناپین وجود دارد و مهمترین منبع تری متیل آمین است.
مصارف دارویی:
قسمتهای مختلف گیاه ، اثر ضد اسكوربوت ، مدر و نیرودهنده دارد. قدما برای آن اثر مقوی قوه باء قائل بوده اند و حتی عقیده داشتند كه این اثر در آن غیر قابل تردید است دارای اثر مقوی معده ورفع خستگی عمومی و آب آوردن انساج می شود.دانه اش اثر قرمز كننده پوست بندن دارد . و می توان بجای خردل در موارد ضروری دآن استفاده نمود . پرورش این گیاه به علت اثر مقوی باء كه برای آن قائل بودند در محوطه و مراكز مذهبی ممنوع بوده است. در استعمال خارجی ، لوسین آن كه مخلوطی با گیاهانی با اثر مشابه تیه می شود اثر تقویت موی سر ظاهر می كند . اشتها آور ، ادرار آور ، روغن آن توانایی استقامت در درجه حرارت های بالا دارد.
تكنیكهای زراعی(كاشت ، برداشت،تكثیر):
كاشت:منداب می تواند در حداقل درجه حرارت 2 درجه سانتیگراد شروع به جوانه زدن نماید.
برداشت:زمانی انجام می شود كه نیامها به رنگ قهوه ای متمایل شده باشد.
تكثیر:تكثیر منداب توسط بذر صورت میگیرد.
آفات:
v سوسك منداب:
این حشره پلی فاژ بوده و به تعداد زیادی از گیاهان خانواده چلیپاییان بویژه كلزا و منداب ، كلم ، تربچه و خردل حمله می كند . از علف های هرز نیز ترب كوهی ، كیسه كشیش ، خردل و آدونیس ممكن است مورد حمله قرار دهد .
انتشار: سوسك منداب در آسیا و قسمتی از اروپا بالاخص بلغارستان ، رومانی و جنوب روسیه شیوع دارد در ایران بیشتر در نواحی شمالی اطراف تهران ، اصفهان ، فارس ، همدان و قصر شیرین وجود داشته از كلزا و دیگر گیاهان تغذیه می كند .
خسارت:حشرات كامل و لارو این آفات از برگ میزبان و بویژه پارانشیم شلغم ، ترب ، كلزا تغذیه كرده و فقط رگبرگها باقی می گذارد . هر چند میزان خسارت آن در بعضی از مزارع منداب اصفهان زیاد است ولی به نظر می –رسدكه این خسارت اقتصادی نباشد .
روشهای كنترل:
الف)زراعی:
شخم عمیق:از آنجایكه زمستان گذرانی این حشره به صورت تخم در داخل خاك می تواند در كاهش جمعیت زمستان گذران حشره مؤثر باشد.
) غرقاب كردن زمین های آلوده در زمستان ، در كاهش جمعیت آفت بسیار مؤثر است.
ب)بیولوژیكی:این حشره نیز دارای دشمنان طبیعی متعددی است علوی مگس پارازیتوئید Meiginia mutabilis fall را بعنوان پارازیتوئید
لاروهای حشره اعلام نموده است . علاوه بر این دشمنان طبیعی دیگری نیز در مناطق مختلف ایران وجود دارد كه جمعیت این آفت را كنترل می نمایند.
ج)شیمیایی:در شرایطی كه جمعیت آفت بالا باشد می توان از امولسیون دورسبان 8/40% به نسبت 5/2 لیتر در هكتار یا پودر وتابل لاروین Df 80% به نسبت یك كیلوگرم در هكتار برای كنترل لاروها و حشرات كامل استفاده نمود .
مبارزه با این حشره با یخ آب زمستانه برای ازبین بردن تخم ها درخاك و سمپاشی لاروها و حشرات بالغ یا سموم فسفره یا كاربا تها می باشد.
بیماریها:
* بیماری قارچی :
پوسیدگی ساقه ی منداب بوسیله اسكلروتینیا:
این بیماری روی گیاهان پهن برگ نواحی گرم دنیا خیلی معمولی است روی منداب و خردل ابتدا از هندوستان سپس از كانادا ، چین ، دانمارك ، فنلاند ، فرانسه و برزیل گزارش شده است .
عامل و علائم بیماری:
عامل بیماری قارچ:
Sclerotinia sclerotiorum (lib.)Debery است كه بطور معمول ساقه را آلوده می كند و بصورت لكه های آب سوخته وسیع است كه مسیلیوم های پنبه ای شكل قارچ آن را می پو شاند و وقتی اطراف ساقه را فرا گرفت ، بوته ها پژمرده خشك می شوند.
چنانچه آلودگی خفیف باشد بوته ها كوتاه شده و زودرس می شوند. قارچ عامل بیماری ایجاد اسكلروت های سیاه رنگ تقریباًً گرد 3 تا 10 میلیمتر میكند. دوام عامل بیماری به صورت ائوسپور است كه در بافت هیپر تروفی یافته ایجاد می شود و به مدت 20 سال در بقایای خشكیده باقی می ماند .
مبارزه:
در مبارزات شیمیایی ، قارچ كشهای Metalaxyl ، Captaphol ،
Mancozeb و Clorothanonil این قارچكشها در دو نوبت سمپاشی روی شاخ وبرگ به میزان 200 تا 500 قسمت در میلیون نتیجه خوب داده بر علیه بیماره توصیه شده اند ضد عفونی بذر با قارچ كشهای سیستمیك مانند متال كسیل نیز مفید است.
* بیماری ویروسی:
بیماری موزائیكی : ویروس موزائیك شماره ی 1 شلغم :
Turnip mosaic virusl روی برگ خردل و منداب سبب بی رنگی رگبرگها ، نوارهای سبز رگبرگی و موزائیك خفیف برگ و قاشقی شدن آن می شود بوته آلوده كوتوله می ماند و ایجاد گل نمی كند یا كم گل خواهد بود . پنج ویروس در این گروه سبب بیماری می شوند.
صادرات و واردات:
به گزارش ایانا از دبیرخانه شورای اطلاع رسانی دولت با وزرای عضو كمسیون ماده یك قانون نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات و سود بازرگانی روغن خام و دانه های روغنی به جز روغن زیتون به 16% كاهش می یابد.
سود بازرگانی و واردات روغن خام منداب پیش از این تعرفه 11% بود.
آخرین پیش بینی انجام شده در مورد حجم تولید دانه های روغنی جهانی برای سال تجاری 2004تا 2005 حاكی از كاهش 338 هزار تن و سقوط حدود 8/378 میلیون تن می باشد . افزایش سطح زیر كشت و بهبود دور نمای تولید موجب وضعیت مشابهی در مورد تولید دانه منداب كانادا و اتحادیه اروپا خواهد شد پیش بینی می شود كه حجم تولید دانه منداب كانادا در سال تجاری 2004
تا 2005 به 2/7 میلیون تن برسد در حالیكه حجم تولید دانه منداب در اتحادیه اروپا به 13 میلیون تن است.
عملكرد:
میزان بذر در هر هكتار در صورتیكه خاك نامناسب باشد از 10 كیلوگرم بذر استفاده می شود.