یكی از گیاهان است. کؤبر از راسته میخک‌ها
(Caryophyllales)
، تیره کبریان
(Capparaceae)
، سرده کؤبرها
(Capparis)
است.
"انواع دارویی و هم انها در این مقاله درج شده است كه به دلیل ناهمانگی فونت
در اینجا آورده نشده است "این گیاه پوششی برای خاک محسوب میشود که علاوه بر
افزایش ظرفیت خاک در نگهداری آب، از فرسایش خاک نیز جلوگیری می‌کند
.
تیره
كور (كؤبر
( Capparidaceae
گیاهانی
با ظاهر متفاوت علفی ویا به صورت بوته ای با اعضای چوبی و به ندرت درختچه یا درخت
ماننداند و چون از نظر مشخصات ساختمانی گل شباهت بسیار به
Cruciferae
ها
دارند از این جهت آنها را انواعی از تیره اخیر ، متعلق به نواحی گرم نیز ذكر می
نمایند
(Guignard) .
پراكندگی آنها بیشتر در مناطق گرم و حدود
خارجی آنها تا نواحی معتدله است . در بین آنها انواع معدودی نیز یافت میشود كه در
نواحی معتدله بسر می برند
.
این
گیاهان دارای برگهای متناوب ،فاقد استیپول (زائده زیر برگ ) یا شامل آن ولی بصورت
خار وگلهای نر – ماده ، معمولا منظم و شامل 4 كاسبرگ و 4 گلبرگ می باشند (شباهت به
Cruciferae )
از
مشخصات آنها این است كه نهنج گل آنها به صورت استطاله ای دراز در می آید . پرچمهای
آنها به تعداد 4 تا 6 (شباهت به
Cruciferae )
و مادگی انها غالبا مركب از
2 برچه یا بیشتر و واقع در انتهای استطاله ای دراز است ، میوه آنها بصور مختلف پوشینه
، خورجین مانند ، سته یا شفت و محتوی دانه های بدون آلبومن است
.
از
اعضای مختلف گیاهان این تیره ، سلولهای واجد میروزین
(
به وضع منفرد یا مجتمع ) و همچنین گلوكزیدهایی
وجود دارد كه بر اثر تجزیه ، موجب پیدایش اسانسهایی شبیه اسانس گیاهان تیره شب بو
می گردد . در بین آنها نمونه های دارویی مهمی وجود ندارند . از بعضی از آنها ،
آنهم در طب عوام استفاده های درمانی به عنوان نیرو دهنده ، ضد اسكوربوت و تاول آور
به عمل می آید.اسامی مختلف کؤبر (کبر) بع علت ناهماهنگی فونت آورده نشده است
.
گیاه
شناسی :گیاهی بوته ای و زیبا ، خوابیده و دارای شاخه های متعدد ، پوشیده از كرك و
به طول 1 تا 1.5 متر است . از مشخصات آن اینست كه انشعابات ساقه گیاه ، از یك
ناحیه چوبی شده كه در واقع قاعده ساقه به حساب می آید ، منشاء گرفته ، وضع غالبا
گسترده در روی زمین پیدا میكند .
برگهای آن ساده ، عاری از دندانه ، به رنگ سبز
روشن و دارای دو زائده خار مانند
(
استیپول) در محل اتصال دمبرگ به ساقه
است. گلهای درشت آن رنگ سفید مایل به گلی دارد و پس از شكفتن منظره بسیار
زیبا به گیاه می بخشد .از این نظر است كه در بعضی نواحی مدیترانه اقدام به پرورش
این گیاه میگردد . گیاه ارزشمند جهت صادرات هستند
.
منشاء
اصلی آن نیز بعضی نواحی اسیا به نظر می رسد .ساقه ها ساده یا منشعب ، بدون كرك یا پوشیده
از كركهای نرم ریزان ، یا كركهای كوتاه پتویی دائمی ، در كنار دمبرگ با گوشواره
های خاری خمیده یا راست ، به ندرت فاقد گوشواره .
برگها از نظر اندازه متنوع و
دمبرگدار ، دایره ای ، واژ تخم مرغی ، بیضوی، تخم مرغی یا گاهی سر نیزه ای با
قاعده ای گوه ای یا گرد ،نوكی كند یا تیز ،گاهی چالدار، سیخكدار، با بافتی ضخیم یا
نازك، بدون كرك یا پوشیده از كركهای پتویی ، گلها منفرد و محوری ، اغلب شب بوی و
معطر، نر ماده یا گاهی فقط نر .
دمگل به طول 25 تا 45 میلیمتر گسترده ، كاسبرگها
به طول 8 تا 25 میلیمتر ، كم یا بیش هم اندازه ، تخم مرغی یا بیضوی ، بیرونیها سر
پوشی ، هم اندازه گلبرگها یا از آنها كوتاهتر ،گلبرگها سفید به طول 8 – 40 میلیمتر
گاهی قرمز رنگ ، مستطیلی تا واژ تخم مرغی پهن ، گلبرگ پشتی مورب ، همگی هم اندازه
یا دوتای آنها بلند تر، با راس كامل یا چالدار. پرچمها متعدد ، قرمز- ارغوانی ، از
گلبرگها بلندتر، راست ، پایك زیر تخمدانی به طول 20 تا 50 میلیمتر ، بدون كرك
یا به طرف قاعده گاهی كرك دار.
تخمدان به طول 4 تا 8 میلیمتر كم یا بیش
بیضوی . میوه ها به طول 12 تا 45 و عرض
20
میلیمتر دوكی شكل ، تخم مرغی یا واژ تخم
مرغی، سبز رنگ ، شكوفا ، پایك واژگون ، گاهی گسترده یا پیچیده، دانه ها به طول 2
تا 3 میلیمتر ، صاف ، گوشت درونی قرمز می باشد
.
در
داخل پوشش گل این گیاه ، تعداد فراوانی پرچم دراز وجود دارد كه مجموعا ظاهری بسیار
زیبا به گل می بخشند . میوه آن كه در قسمت انتهایی یك زائده دراز (نهنج) به وجود
می آیند ، بیضوی ، گوشتدار و در آغاز به رنگ سبز روشن است ولی تدریجا مایل به قرمز
می گردند.
زمان گلدهی از بهار تا اواخر تابستان ادامه می یابد ،گیاه در مناطق
مختلف رویشی پراكندگی وسیع دارد. چون ضمن پرورش گیاه ،نمونه های از آن تدریجا از
محیط كشت دور می شود از این جهت غالبا در محیط اطراف كشت حتی در فواصل نسبتا دور ،
تعدادی از آن به چشم می خورد .
به حالت وحشی بیشتر در اماكن متروك ، كنار دیواره
های كهنه و دامنه های نسبتا مرطوب كوهستانهای كم ارتفاع یافت می شود .قسمت مورد
استفاده گیاه ،جوانه ها یا تكمه های مولد گ آن است كه معمولا پس از چیدن ،در حدود
3 ماه در سركه قرار داده ویا انكه مدتی در آب شورنگه داری شده سپس مصرف می
رسانند .میوه ، ریشه و پوست آن بیشتر به مصارف درمانی می رسداز میوه های جوان آن
همراه با سركه می توان استفاده كرد .
تركیبات شیمیایی
:
ریشه
و جوانه های مولد گل آن، دارای پكتین ،ساپونین ، نوعی اسانس (به مقدار بسیار جزیی
) ، یك ماده رزینی ، یك رامنوگلوكزید و ماده ای بنام كاپاری روتین
Capparirutine
به
فرمول است . این ماده بصورت گرد متبلور به رنگ زرد روشن بدست می آید ،در
دمای 189 درجه ذوب می شود. در اتر وكلروفرم ،غیر محلول ولی در آب و الكل محلول است
.(Reutter, p.472 ,
1923)
اندام
مورد استفاده
:
میوه، ریشه، پوست، برگ، غنچه و ساقه مورد
استفاده قرار می‌گیرد. میوه آن که بر حسب اندازه در 8 شماره درجه‌بندی میشود، از
ایران صادر میگردد. بر اساس اظهاراتی صادرکنندگان، میوه دارای درجه 5-3 دارای
بهترین مرغوبیت است.
این میوه به فارسی «خیار کبار» یا «خیار شنگ» نامیده میشود
اما متاسفانه در گمرک ایران به اشتباه تحت عنوان «هندوانه ابوجهل» صادر میگردد که
گیاهی کاملا متفاوت و از خانواده کدوئیان است و دارای طعمی تلخ و مسهلی قوی محسوب
میگردد، در حالی که کبار از خانواده کاپاریداسه است.ریشه كبار:كبار عبارت از ریشه
های گیاه كاپاریس اسپینوزا (از خانواده كاپاریداسه ) می باشد .
این گیاه به
فراوانی و به خصوص در قسمتهای مركزی و جنوبی ایران می روید و بصورت چتری بر روی
زمین گسترده می شود ،ریشه های كبار به رنگ روشن و پوست ریشه های ضخیم مصرف طبی
دارد . مزه پوست ریشه كبار تلخ و نامطبوع و آن را در تب راجعه و رماتیسم به كار می
برند .
بررسی های مولف بر روی ریشه های این گیاه نشان داده است كه عصاره حاصل از
ریشه كور خاصیت ضد میكروبی قابل توجهی از خود نشان می دهد . میوه های این گیاه را
همچنین در تهیه ترشیجات به كار می برند
.
پراكندگی
جغرافیایی
:
این
گیاه بومی مناطق گرمسیری غرب و مرکز آسیا است و پراکنش آن از اقیانوس اطلس، مراکش
و تونس تا دریای سیاه و ارمنستان و نواحی شرقی دریای خزر تا افغانستان و هند
امتداد دارد. گونه‌های دیگری از کاپاریس در هاوایی و شمال آفریقا رشد می‌کند.
اروپا ، ایران ، قفقاز ، ، پاكستان ، هند ، عراق ، شبه جزیره عربستان و شمال
آفریقا . نمونه تیپ نامشخص .
پراكندگی در ایران
:
کبار به صورت خودرو در شکاف صخره‌ها، در
بالای دیوارهای گلی، مناطق مخروبه و به طور کلی در هر خاکی با حداقل مواد غذایی
رشد می‌کند. مناطقی با بارندگی 350 میلیمتر در سال برای کبار ایده‌آل است و محصول
خوبی را عاید می‌سازد. این گیاه تابستانهای بالای 40 درجه سانتیگراد را به خوبی
تحمل می‌کند و به علت تمایل سرمایی که دارد زمستانهای تا 8- درجه سانتیگراد را نیز
تحمل می‌کند.
مقاومت این گیاه به خشکی، شوری، گرما و آفتاب شدید سبب گردیده که این
گیاه مهاجم در جای جای ایران پراکنش داشته باشد. دامنه‌های البرز، آذربایجان غربی،
اردبیل (دشت مغان)، مرند، خوی، تفرش، نهاوند، اراک، گلپایگان، کرمانشاه، شمال شرقی
هرزویل( نواحی كم ارتفاع و منتهی به دره های مرطوب ) ، بلوچستان و شیراز. ا یزد
(اطراف تفت و مهریز) ، لامرد
(
فارس) از مناطق رویش این گیاه رونده در ایران
می‌باشند.
بعبارت دیگر کبر در ایران در شمال ، شمال غرب ،غرب ، مركز و شرق و
نیز از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در می‌روید. مصارف دارویی و صنعتی
کبار:در اسپانیا نوعی سس به نام سس کبار تهیه میشود که بسیار خوش عطر و طعم است و
کمی به سس خردل همراه با فلفل سیاه شباهت دارد. غنچه آن به عنوان ادویه در تهیه
سس، کره، پنیر و در تزیین غذا و سالاد به مصرف می‌رسد.
میوه‌های نارس و ریز پس از
برداشت درون سرکه یا آب نمک نگهداری می‌شوند و ترشی خوشمزه‌ای محسوب میگردد. میوه
که طعمی تند و تیز اما دلچسب و عطر مخصوصی دارد همراه با پیتزا، گوشت، ماهی و یا
درون سالاد و همراه با انواع ساندویچ به مصرف می‌رسد. میوه به صورت پخته نیز همراه
انواع سبزیجات مورد استفاده قرار می‌گیرد
.
خواص
درمانی
:
کبار
در کاهش نفخ تاثیر داشته و خاصیت ضد رماتیسمی دارد و جهت درمان تصلب شرایین و از
بین بردن عفونت کلیه به کار می‌رود. در طب آیروودایی (گیاه درمانی) کبار به عنوان تحریک‌کننده
و محافظ کبد ثبت شده است.
در بعضی موارد کبار برای درمان جراحت مفاصل، پوست و بدن
به کار می‌رود. پوست ریشه گیاه سابقا در بیماریهای مختلف مخصوصا امراض مربوط به
كبد و طحال مصرف می گردیدو از آن در موارد ضروری به عنوان مدر ،قابض و مقوی نیز
استفاده به عمل می آمد
.
مصارف آن در رفع آب آوردن
(
hydropisie )
، بالا
بردن مقاومت بدن در برابر سرماخوردگی .
اثر بر انگل لیشمانیا اثر ضد میكروبی اثر
ضد التهابی رفع كمخونی و رنگ پریدگی دختران جوان رفع ضعف عمومی همراه با ضعف اعصاب
و همچنین در نقرس معمول بوده است ،مطالعات جدید اثر مفید آن را در هیستری و حالات
عصبی دیگر تایید نموده است . مصرف آن موجب باز شدن خون قاعدگی در موارد قطع این
حالت در زنان جوان می شود
.
جوانه
های ناشكفته و مولد گل آن ، اثر نیرو دهنده دارد . از جوشانده آن در محل مصارف
داخلی ، هنوز هم در الجزایر برای مداوای نقرس استفاده به عمل می آید.
پوست ریشه گیاه برای درمان بیماریهای مختلف از جمله کبد و طحال مصرف میگردد ونیز
برای رفع ضعف عمومی و ورم مفاصل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. غنچه نشکفته کبار
دارای اثر نیرودهنده بوده و برگ کبار اقسام کرم معده و روده را از بین می‌برد.
برداشت و فرآوری:
میوه‌ها هر 7-5 روز یکبار در ماههای مرداد و شهریور به
صورت دستی توسط افراد محلی برداشت می‌شوند، که هر کیلو 600 تومان از کارگران
خریداری میشود. میوه‌ها را در بشکه‌های پلاستیکی همراه با آب نمک نگهداری می‌کنند
که هر 15-10 روز یکبار باید آب آن عوض شود.
بسته بندی:
جهت صادرات آب و نمک را از
محصول جدا می‌کنند و درون بشکه‌های گالوانیزه 60 و 80 کیلوگرمی بسته‌بندی می‌کنند
.
به
محض خروج از گمرک باید میوه‌ها دوباره داخل آب نمک نگهداری شوند
.