خواص دارویی گیاه تاتوره : تاتوره از نظر طبیعت سرد و خشك و ازنظر خواص مخدر و قوی و ضددرد است، ضدعفونی‌كننده و برای التیام زخمها مفید میباشد. عصاره گل تاتوره برای رفع دردگوش و عصاره دانه میوه آن را اگر به قسمتهای سر كه مبتلا به شوره است بمالند برای رفع شوره سر و جلوگیری ازریزش مو نافع است. سردردهای خونی و صفراوی مزمن را تسكین میدهد و بسیار خواب‌آور است.
نام علمی : Datura stramonium
به موازات تلاش برای تهیه غذا و پوشاك به حفظ سلامت خود نیز می‌اندیشید، بنابراین اندیشه و تفكر برای تامین سلامتی و یافتن روشهایی برای سالم زیستن و رفع ناراحتی‌های بدنی یا ناخوشی‌ها كه بعدها به علم طب معروف شد.
مسلما درردیف اولین جرقه‌های فكر انسان بوده و تلاش برای سالم زیستن و علم طب دارای ابعادی بسیار وسیع به درازی تاریخ خلقت انسان و پهنای هزاران تحقیق و تجسس و تجربه است. چینی‌ها و ژاپنی‌ها معتقدند كه اطلاعات طبی آنها برپایه طب گیاهی از صدها قرن قبل وجودداشته و مدارك تاریخی دردسترس آنها نشان میدهد كه از سه‌هزار سال قبل از میلاد مسیح باغها و مزارع بزرگی برای‌پرورش گیاهان طبی درآن كشور احداث شده بود.
طب گیاهی درسایر مناطق در هندوستان و سایر كشورهای خاور دور یونان و مصرو ایران وكشورهای عربی و سپس دراروپا و سایر نقاط دنیا انتشار یافت.یونانی‌ها معتقدند كه طب هندی قدیمی‌تر از طب یونان است و از مشخصات طب هند این است كه معالجه با گیاهان را با اوراد و سحر و جادو توام كرده و عملی میكردند.
بقراط اولین كسی بود كه روشهای منطقی و علمی استفاده از گیاهان را برای معالجه بیماریها ذكر كرد.او براهمیت توجه به اینكه از چه قسمتهایی از گیاه ، گل ، دانه ، ریشه ، پوست، برگ یا تمام گیاه باید استفاده‌شود، درچه فصلی برداشت شود، چطور جمع‌آوری و به چه‌نحو در آفتاب یا در سایه خشك گرددو تازه یا خشك مصرف شود و نكاتی ازاین قبیل تاكید كرده است. دردوره هخامنشی طب گیاهی درایران گسترش فراوان یافته و مدرسه معروف طبی جندی شاپور تاسیس شد. از پزشكان معروف ایرانی محمد زكریا رازی 925-850 میلادی می‌زیسته است كه مولف دایرهً‌المعارف پزشكی است.
درقرن بیستم تحقیقات فراوانی برروی خواص دارویی گیاهان انجام گردید و امروز دارو با ماده موثره طبیعی بعنوان دستاوردی جدید در عالم پزشكی مطرح گردید. و یك سوم داروهای مورد استفاده انسانها از نوع گیاهی میباشند و گرایش به سمت استفاده از داروهای گیاهی كم‌كم بیشتروبیشتر می‌شود به نحوی كه انتظار میرود باتوجه به اثرات مضر داروهای شیمیایی این روند سریعتر انجام گیرد. بااینحال سالانه صدها هكتار از زمینهای زراعی كشورهای غربی و آمریكا برای كشت گیاهان دارویی اختصاص مییابد بطوریكه درسال 1988 در آمریكا 65000 هكتار اززمینهای زراعی فقط برای كشت نعناع اختصاص یافت.
بانگاهی اجمالی به فرهنگ مصرف داروهای گیاهی درایران متوجه میراث گرانقدر شناسایی درمصرف این گیاه در طب غنی سنتی ایران میشویم و باتوجه به گستردگی اقالیم فراوانی و تفرق گونه‌های این گیاهان درجای جای ایران به بیش از 7500 گونه گیاهی میرسد( حدود 2 برابر تعداد گونه‌های هریك از كشورهای اروپای غربی) و به حق فلور ایران یكی از منابع داروخیز جهان میباشد. گونه‌های مختلف تاتوره ازسی‌سال پیش بعنوان گیاهی بااثرات مفید دارویی كشت می‌شوند.خواص دارویی گیاه تاتوره از مواد موثره برگها، اندمهای رویشی و دانه تاتوره برای درمان بیماریهای اعصاب و روان و نیز در ساخت مواد بیهوش‌كننده استفاده می‌شود. برای مداوای آسم و برخی‌بیماریهای مربوط به چشم نیز استفاده می‌شود. سالیانه 400 تا 500 تن گیاه خشك تاتوره مورد نیاز صنایع داروسازی در مجارستان میباشد.تاتوره دركشورهای روسیه ، چك ، اسلواك ،هند، رومانی ، استرالیا و مجارستان در سطوح وسیعی كشت می‌شود.
مشخصات گیاه :
گونه‌های مختلف تاتوره گیاهانی یكساله ، یا چند ساله هستند كه عمدتاً در مناطق گرمسیر میرویند. تاكنون 15 گونه متعلق به جنس تاتوره شناخته‌شده‌است كه 10 گونه آن درهند میرویند. مهمترین گونه‌های تاتوره عبارتند از: استرامونیم، (Datura Stramonium L.)و اینوكسیا (Datura innoxia Mill)، متل(Datura Metel L.)و متلوییدس(Datura metelides D.). گونه اینوكسیا، گیاهی است باارتفاع 90 تا 120 سانتی‌متر و از رشد سریعی برخوردار است. قسمتهای فوقانی ساقه در مقایسه با قسمت تحتانی انشعابهای بیشتری دارد این گیاه پوشیده از كرك است و نشاء آن در مكزیك و نواحی غربی هیمالیا گزارش شده‌است.
ریشه‌آن مستقیم و طول‌آن 20 تا25 سانتی‌متر و دارای انشعابهای زیادی است. لایه خارجی ریشه زرد روشن و قسمت داخلی آن زرد تیره است. برگها متناوب ، پهنك درشت و به شكل قلب یا تخم‌مرغ هستند و از برگ كم‌وبیش بلندی برخوردار است، رنگ برگها سبز تیره میباشد.
جام گل آن رنگ سفید و دارای 10 دندانه بوده ، میوه ازنوع كپسول گوشتی و حجره‌دار و سطح آن خاردار میباشد. میوه آن پس از رسیدن براثر شكافهای طول باز می‌شود و بذور داخل آن بیرون میریزد. بذور آن لوبیایی شكل و رنگ آن قهوه‌ای روشن است. وزن هزار دانه آن 12 تا 15 گرم میباشد.
اندام گیاه سمَی و دارای بوی نامطبوعی است كه ناشی از وجود الكالوئیدهای مختلف میباشد. این الكالوئیدهااز نوع تریپتونان میباشند. این گونه شباهت زیادی به گونه متل دارد. گونه متل را كه بنام تاتوره درختی مینامند و در بندرعباس بنام پرمنگناس و در بلوچستان بنام داتوره و دربرخی از كتب بنام بنج گفته‌اند.
تاتوره متل درختی درختچه‌ای است و دارای گلهای بزرگ و بزرگتر از تاتوره علفی (استرامونیوم) برگها تخم‌مرغی صاف بدون كرك بعضی كامل و بعضی دندانه‌های عمیق دارند. گلهای آن بوقی آویزان به رنگ ارغوانی و كپسول میوه آن ناصاف و سطح آن پوشیده از خار است.
گونه استرامونیم :
گیاهی علفی یكساله و خیلی سمی‌بوده ارتفاع آن متفاوت و بشدت بستگی به شرایط اكولوژیكی محل رویش دارد و بین 30 تا 130 سانتی‌متر متغیر است. ساقه آن استوانه‌ای ، برگهای آن ناصاف و پهن به طول 15-10 سانتی‌متر و پهنای 8-7 سانتی‌متر به شكل مثلث نوك‌تیز است و اطراف برگ بریدگی‌ها و شكستگی‌های نامنظم وجوددارد. گل آن سفید رنگ و دارای 5 دندانه است. و بعلت گلهای زیبا و درشت كه دارد از گیاهان زینتی است و در باغها و گلكاری‌ها كاشته می‌شود. میوه ازنوع كپسول گوشتی و حجره‌دار و سطح خارجی آن دارای برجستگی است و كم‌وبیش تخم‌مرغی میباشد، داخل آن به 4 محفظه تقسیم می‌شود و درحدود 400 عدد دانه‌های آن دراین 4 محفظه قراردارند. تكثیر نیز از طریق كشت تخم گیاه‌در فروردین ماه در خزانه و انتقال آن در اردیبهشت به باغچه‌می‌باشد. این گونه‌بومی هندوستان و همچنین سواحل دریای خزر بوده و امروزه در اغلب كشورهای اروپا و آمریكا و آسیا انتشار دارد. درایران در مناطق تهران – كرج – مازندران – رشت – رودبار – آذربایجان و بلوچستان بطور خودرو دیده می‌شود.
نیازهای اكولوژیكی :
منشاء تاتوره مناطق گرمسیر حاره‌ای است و درطول رویش به درجه حرارت مناسب و نوركافی نیاز دارد. درجه‌حرارت مطلوب برای جوانه‌زنی 30 درجه سانتیگراد است و دمای مناسب برای رویش گونه‌های مختلف تاتوره18 تا 21 درجه سانتیگراد میباشد. این گیاه به سرما حساس بوده و گیاه جوان در 2- درجه سانتیگراد دچار سرمازدگی شد و خشك می‌شوند. برای كشت از خاكهای با ضخامت سطح الارض مناسب استفاده نمود.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز :
تاتوره گیاهی است كه تقریباً درهرنوع خاكی میروید ولی برای كشت آن در سطح وسیع خاكهای بابافت لوم‌رسی توصیه‌می‌شود . و مانند سایر گیاهان تیره بادنجانیان به مقادیر مناسب ازت نیاز دارد. تحقیقات نشان میدهد كه افزودن پتاسیم سبب افزایش كیفیت و كمیت مواد موثره آنها می‌شود.
روش كاشت :
تكثیر گونه‌های مختلف تاتوره توسط بذر انجام می‌گیرد. بعضی از آنزیمهای بازدارنده رشد در بذور این گیاهان سبب كاهش چشمگیر قوه رویشی آنها می‌شود. ازاینرو به منظور افزایش قوه رویشی، بذوررا باید قبل از كشت به مدت 24 تا 48 ساعت دردمای 35 تا 40 درجه سانتیگراد در آب خیساند. كشت تاتوره به 2 روش مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌گیرد.
دركاشت مستقیم :
درزمان مناسب اقدام به كشت ردیفی بذوردرزمین اصلی‌می‌شود و پس از كاشت برای ایجاد تراكم دربستر سطحی خاك اقدام به غلطك‌زدن می‌گردد كه سبب هماهنگی دررویش بذور می‌شود. پس از كاشت بایستی بلافاصله زمین را آبیاری نمود.
درروش كشت غیرمستقیم :
اواخر زمستان ، اوایل بهار بذور را در خزانه هوای آزاد كشت مینمایند ووقتی گیاه چهاربرگی شد و ارتفاع آن به 8 تا 12 سانتی‌متر رسید آنها را به زمین اصلی منتقل وسپس آبیاری میكنند.
برداشت :
اگرچه گیاهان درمرحله گلدهی بیشترین مقدار آلكالوئید را دارند ولی طول برگها كه به 15 تا 20 سانتی‌متر رسید آنها را میتوان برداشت نمود. اولین برداشت در اوایل تیر و دومین برداشت بین ماههای مرداد – شهریور و سومین برداشت ( آخرین برداشت ) قبل از فصل سرما و اواخر پاییز انجام می‌گیرد. و پس از آخرین برداشت میبایستی گیاهان را ریشه‌كن نمود.
اندامهای برداشت شده را باید خشك كرد. بدین منظورمیتوان از حشك‌كنهای جریان هوای گرم با دمای 50 درجه سانتیگراد استفاده كرد. مقدار محصول 8 تا 15 تن در هكتار وزن تازه گیاه كه از آن 5/1 تا 5/2 تن درهكتار وزن خشك حاصل می‌شود.
جمع‌آوری بذر:
برای جمع‌آوری بذور ابتدا میوه‌های رسیده را برداشت نموده. پس از خشك‌شدن میوه‌ها را خرد كرده و بذور آنها را از سایر قسمتها جدا مینمایند. بذور خشك شده بسته‌بندی و در مكان مناسب نگهداری می‌شوند. عملكرد بذر 2/1 تا 7/1 تن در هكتار میباشد.
خواص و كاربرد:
خواص دارویی گیاه تاتوره:درگونه استرامونیم، در هند از برگها و دانه‌های تخم تاتوره علفی بعنوان ضددرد و مسكن و ضدعفونی كننده و مخدر استفاده می‌شود. در مناطق خاور دور از جمله درچین و مناطق همجوار آن از نظر خواص دارویی گیاه تاتوره فرق‌زیادی بین تاتوره علفی و تاتوره درختی نیست، درتاتوره درختی ماده عامل هیوسین بیشتر و درتاتوره علفی مقدار آتروپین بیشتر است.خواص دارویی گیاه تاتوره: ماده آتروپین نیز مردمك چشم را باز می‌كند و موجب كاهش ترشح بزاق می‌گردد. ضمن اینكه خواص دارویی گیاه تاتوره عضلات مثانه را سست كرده و در نتیجه دفع ادارار را كنترل می‌كند. از خواص دارویی گیاه تاتوره علفی درچین برای رفع نفخ، ترشح زیاد اسید، درد كبد، دردهای دوران عادت ماهیانه و همچنین برای قطع عرقهای شبانه مسلولین درحد مجاز از آن میخورند. از دیگر خواص دارویی گیاه تاتوره علفی را برای آرام كردن حمله‌های سیاه سرفه و همچنین تسكین آسم تجویز می‌شود.
خواص دارویی گیاه تاتوره:تاتوره از نظر طبیعت خیلی سرد و خشك و ازنظر خواص مخدر و قوی و ضددرد است، ضدعفونی‌كننده و برای التیام زخمها مفید میباشد. عصاره گل تاتوره برای رفع دردگوش و عصاره دانه میوه آن را اگر به قسمتهای سر كه مبتلا به شوره است بمالند برای رفع شوره سر و جلوگیری ازریزش مو نافع است. سردردهای خونی و صفراوی مزمن را تسكین میدهد و بسیار خواب‌آور است.
خواص دارویی گیاه تاتوره:ضماد برگ و میوه‌آن یا مالیدن روغن تخم آن برای تسكین درد بواسیر و دردهای ناحیه مقعد مفید است. برگ له‌شده آن برروی هر ورم ملتحمه یا دملی باعث تحلیل و بهبود آن خواهد شد. و برای التیام زخمها مفید است. ضماد آن برای التیام زخمهای سرطانی و سوختگی‌ها و بواسیر دردناك نافع است.
درگونه متل :
تمام قسمتهای گیاه سمی و گیاه معروفی بوده كه در خاور دور جنایتكاران باآن آدم میكشند. در برمه دزدان از تخم این گیاه مخلوط با پودر كاری و شیرینی گرد مخدری درست میكردند كه فرد را نمی‌كشت ولی برای چندروزی تخدیر میكرد.
الكالوئید هیوسین
ماده عامل الكالوئید هیوسین است كه در تخم و برگ آن وجوددارد این الكالوئید موجب بازشدن و اتساع مردمك چشم می‌شود و اگر مقدار زیادی خورده‌شود موجب هذیان ، اغماء و سرانجام منتهی به مرگ می‌شود. اگر برگهای آنرا خشك كرده و كوبیده و مانند توتون و تنباكو دودكنند برای تسكین بیماری آسم بسیار موثراست و درچین گلهای بازشده تاتوره درختی را صبحها به محض اینكه شبنم صبحگاهی خشك شود جمع‌آوری كرده درآفتاب و یاباحرارت كم خشك میكنند، این دارو تند، سمی ، گرم، بی‌حس‌كننده، ضدآسم و ضد سرفه است دراستعمال خارجی جوشانده گردگلها برای انواع بیماریهای جلدی نافع است. اگرگرد گلها را دود كنند برای رفع سرفه و تنگی‌نفس نافع است. همچنین تخم تاتوره درختی و گلهایش برای سرماخوردگی و اختلالات اعصاب مفید است.