کنه تارتن دو لکه ای :
نام علمی : Tetranychus urticae
در حال حاضر آن یکی از مهمترین آفت گیاهان گلخانه ای و مزارع و باغات مناطق مختلف جهان می باشد و در تمام کشورهای جهان یافت می شود .
گیاهان میزبان
توت فرنگی، انواع درخت میوه، گیاهان زراعی، صیفی و زینتی از میزبانهای این کنه در محیط های باز و گلخانه می باشد.
شکل شناسی
اندازه بدن 500 – 300 میکرون ، افراد ماده درشت تر از افراد نر هستند ، انتهای بدن در افراد نر دوکی شکل و رنگ بدن آنها بر اساس فصل تغییر می یابد ، بطوری که در بهار و تابستان ، سبز متمایل به زرد با دو لکه پشتی جانبی تیره می باشند در صورتی که در اواخر پاییز و زمستان به دلیل ورود به دیاپوز و توقف تغذیه و عدم تجمع مواد در داخل لوله های کور به رنگ قرمز یکنواخت دیده می شود .
مراحل زیستی آفت شامل تخم ، لاروها ، پوره سن یک ، پوره سن دو و بالغ می باشد ، شکل بدن در مرحله لاروی تقریباً کروی است ، لاروها دارای سه جفت پا ، ولی تمام مراحل پورگی و بالغ دارای چهار جفت پا هستند . اشکال نر و ماده از استراحت دوم به بعد قابل تشخیص می باشند . مهمترین صفت برای تعیین هویت علمی این گونه ، شکل اندام خارجی دستگاه تناسلی نر است .
تخم
شکل تخم شفاف ، حصیری و یا کاهی رنگ می باشد که قبل از تفریخ ، یک جفت لکه قرمز رنگ که نشان دهنده چشمهای لارو می باشد بر روی سطح تخم ظاهر می شود . تخم گذاری عموماً بر روی سطح تحتانی برگهای گیاهی میزبان به صورت انفرادی و یا جمعی در کنار رگبرگهای اصلی یا رگبرگ های فرعی می باشد .
لارو
با تفریخ تخم ، لاروها دارای سه جفت پا و به رنگ زرد روشن ظاهر می شوند که برای تغذیه به قسمتهای نازک و لطیف برگ حرکت می کنند .
پروتونمف (Protonymph)
این مرحله پس از استراحت اول با داشتن چهار جفت پا و رنگ بدن تیره تر و بزرگ تر نسبت به لارو آغاز می شود .
دئوتونمف (Nymphochrysalis)
با انجام دومین مرحله استراحت آغاز می شود . و اندازه بدن بزرگتر ، جفت پای چهارم نسبت به مرحله قبل کشیده تر و از لحاظ شکل ظاهری به جز رنگ بدن شبیه مرحله بالغ هر دو جنس نر و ماده می باشد .
بالغ
افراد ماده بیضی شکل، به طول 500 میکرون و به عرض 300 میکرون ، به رنگ قرمز قهوه ای تا سبز با یک لکه تیره در قسمتهای جانبی – میانی ایدیوزوما می باشند . پاها زرد شفاف هستند.
خسارت
کنه های تارتن با فرو بردن کلیسرهای میله ای خو به درون سلول برگ و خالی نمودن محتویات آنها و تخریب سبزینه رشد گیاه را دچار اختلال می نمایند .
در سلول های خسارت دیده در ابتدا نقاط ریز و زرد رنگی ظاهر می شود که با افزایش تغذیه مجموع سلولهای آسیب دیده به صورت لکه های زرد رنگ بر روی سطوح فوقانی و تحتانی برگ خسارت دیده ظاهر می شود که در نهایت برگهای خسارت دیده به رنگ قهوه ای درآمده و ریزش می کنند .
خسارت کنه تارتن علاوه بر روی برگ ، بر روی ساقه ، گل و میوه گیاهان نیز مشاهده می گردد.
خسارت حاصل از این کنه ها عمدتاً همراه با تنیدن تار می باشد که در مجموع مقدار تار تنیده شده با افزایش تغذیه و خسارت کنه ماده ارتباط مستقیم دارد . همچنین تارهای تنیده شده در تجمع گرد و غبار و نرسیدن نور کافی برای انجام عمل فتوسنتز در برگ نقش موثری ایفا می نماید .
گردآلود بودن اندامهای آلوده و گل بوته یا درخت از عوارض بارز آلودگی به این گونه است .در صورت تداوم آلودگی امکان ریزش برگها و خزان زودرس وجود دارد .
ریزش شدید برگها باعث کوچک ماندن میوه ها و حتما در بعضی موارد احتمال گلدهی پاییزه را به دنبال دارد که در مجموع باعث ضعیف شدن و سال آوری درخت در سال بعد می شود . این آفت سبب خشک شدن کامل برخی از گیاهان نظیر انواع لوبیا و سویا می شود .
خسارت آن در روی گیاهان میزبان مختلف ، متفاوت است بطوری که در روی رُز بخلاطر طغیان جمعیت، شدت تغذیه و توده های متراکم تار در اطراف آنها ، باز نشدن غنچه های انتهایی را به دنبال دارند .
همچنین خسارت کنه بر روی گیاه رز در شرایط گلخانه ای نسبت به کشت صحرایی آن بیشتر است که علت آن می تواند ناشی از حضور دشمنان طبیعی کنه آفت در شرایط صحرایی باشد .
خسارت این آفت بر روی برگهای گیاهان زینتی وضعیت متفاوتی دارد بطوریکه در روی برگهای ژربرا تقریباً مشابه خسارت در گیاه رز ولی با شدت آلودگی ضعیف تر می باشد کهع شاید یکی از دلایل این اختلاف ، وجود انبوه کرک در سطح زیرین برگ ژربرا باشد که مانع از دست سابی جمعیت بیشتر کنه به سطح برگ می شود .
برگهای جوان و تازه فیکوس به لحاظ صاف و چرمی بودن سطح تحتانی برگها بیشتر مورد تغذیه و حمله کنه قرار می گیرند ؛ بطوریکه کنه را قادر می سازد به آسانی بر روی آنها مستقر و تغذیه بیشتری داشته باشد .
سطح زیرین برگهای خسارت دیده در ابندا به رنگ زرد یا نقره ای درآمده و سپی برنزه می شود . از ویژگی های مهم
خسارت این کنه بر روی برگهای جوان فیکوس می توان به تنیده شدن انبوه تار ، جمع و لوله ای شدن و کوچک ماندن برگها و بطور کلی از بین رفتن طراوت گیاه همراه با توقف کامل رشد و ریزش زود هنگام برگها اشاره نمود .
این آفت با خالی نمودن سلولهای گیاهی از سبزینه باعث بروز زردی بر روی برگ گلایول می شود و در صورت شدت خسارت باعث سفید و یا نقره ای شدن برگ از قسمت انتهایی و در نهایت منجر به خشک شدن کامل برگ می شود .
خسارت این کنه بر روی دیفن باخیا نیز منحصراً با طغیان جمعیت ارتباط مستقیم دارد و خسارت وارده مشابه خسارت بر روی رز می باشد.
زیست شناسی
اینگونه زمستان را بصورت افراد ماده بالغ جفت گیری کرده در لابلای بقایای گیاهی ، زیر کلوخه ها ، روی گیاهان همیشه سبز و علفهای هرز حاشیه مزرعه و یا سطح باغ سپری می کنند . وقتی شرایط آب و هوایی مساعد می شود پناهگاه های زمستانه را ترک کرده بر روی علفهای هرز داخل و حاشیه مزرعه مستقر می شوند و 2- 1 نسل اول فصل را روی آنها تولید می نمایند .
طول روز یکی از فاکتورهای موثر در شروع و خاتمه دیاپوز می باشد . در پاییز بعد از اینکه دوره روشنایی به کمتر از 10 ساعت رسید دیاپوز شروع می شود .
وجود تداخل نسل در این آفت امری کاملاً طبیعی است و به همین دلیل در پشت برگها مراحل مختلف زیستی آفت شامل تخم ، لارو ، استراحت اول ، پروتونموف ( پوره سن یک )، استراحت دوم ، دئوتونموف (پوره سن دو)، استراحت سوم و بالغ بطور همزمان مشاهده می شود .
در بین مراحل مختلف زیستی آفت سه مرحله استراحت اتفاق می افتد . طول مراحل تکاملی این کنه با افزایش درجه حرارت همبستگی منفی دارد
بطوریکه وقتی درجه حرارت محیط بالا می رود طول این دوره را کاهش می دهد و وقتی حرارات محیط به زیر 15 درجه سانتیگراد تقلیل می یابد ، حالت دیاپوزی در تنه ماده مشاهده می شود .
کامل شدن هر مرحله فعال زندگی کنه وابسته به گذراندن یک مرحله استراحت می باشد . پوست اندازی وابسته به انجام تغییرات کامل فیزیولوژیکی در بدن کنه است . رنگ طبیعی به جا مانده پوست از تغییر جلد سفید است و در برگهایی که جمعیت کنه زیاد باشد این پوسته‌ها به وفور مشاهده می شود .
طول دوره رشد جنینی و مراحل تکاملی کنه نر در مقایسه با کنه ماده کوتاهتر است . دمای 30 درجه سانتیگراد بهترین شرایط برای فعالیت کنه را مهیا نمود که کاهش رشد مراحل نابالغ و افزایش تخم ریزی را به همراه داشته است .
غالباً در مراحل پایانی پوست اندازی مرحله سوم کنه های ماده ، افراد نر مدتی در کنار آنها قرار گرفته و به محض شروع پوست اندازی آنها را در خارج شدن کنه های ماده از پوسته کمک و سپس با آنها جفت گیری می نمایند .
فعالیت این کنه بستگی کامل به شرایط آب و هوایی به خصوص درجه حرارت و رطوبت دارد ؛ بطوری که در فصل بهار چون درجه حرارت پایین و درصد رطوبت بالا است فعالیت چندانی که منجربه ایجاد خسارت موثر شود ندارد ولی باغ شروع فصل گرما که توام با کاهش درصد رطوبت است فعالیت تشدید شده و منجر به بروز خسارت می شود .
فعالیت کنه ها در اوایل فصل معمولاً در علف های هرز زیر درختان مثمر و غیر مثمر بوده و به ندرت در این موقع از سال در روی درختان باعث ایجاد خسارت اقتصادی می شود ، انتقال کنه به قسمت تاج درخت از طریق تنه صورت گرفته و قسمتهای پایینی و مرکزی درخت مشخصاً زودتر از سایر قسمتها آلوده می شوند .
با افزایش دمای محیط ، آلودگی به قسمتهای بیرونی و انتهایی درخت سرایت می کند . در شرایطی که تراکم جمعیت بالا باشد یا میزبان مناسبی در دسترس نباشد کنه ها با تنیدن تار از برگها آویزان شده و به زمین می افتند و یا در مواقع طوفانی با کمک باد سطح آلودگی خود را گسترش می دهند . با توجه به کوتاه بودن دوره رشد این کنه می تواند تا 15 نسل در سال تولید نماید .
روش های کنترل
الف ) زراعی؛ استفاده از پوشش سبز زیر درختان به عنوان گیاهان تله : با توجه به اینکه محل تجمع و فعالیت اصلی کنه دو لکه ای غالباً در روی گیاهان هرز زیر درختان می باشد لذا با مدیریت صحیح و موفقیت آمیز می توان این جمعیت را در روی گیاهان فوق نگه داشته و با اجرای روش های زیر از افزایش آن در روی درختان جلوگیری نمود :
1- جلوگیری از گرد آلود شدن باغ
2- آبیاری مرتب مزرعه
3- آبیاری بارانی : اجرای آبیاری بارانی شرایط را برای فعالیت کنه نامساعد می کند که کاهش جمعیت به گونه ای می شود که ما را از مبارزه شیمیایی بی نیاز می کند به شرط اینکه سیستم آبیاری بارانی از پاشش یکنواخت و فشار لازم برخوردار باشد .
ب ) بیولوژیکی:این کنه دشمنان طبیعی متعددی در بین گروه های مختلف بند پایان دارد .
در اکوسیستم های زراعی و باقی ایران کفشدوزک های کنه خوار Stethorus Gilvifrons (M) سن شکارگر Orius Minotum (L) و کنه شکارگر Anystis Baccarum از انبوهی بالایی برخوردار هستند .
اکوسیستم های طبیعی نقش مهمی در کاهش جمعیت کنه های گیاه خوار و همینطور کنه مذکور دارند .
در حال حاضر در گلخانه ها برای کنترل این کنه از کنه های شکارگر مختلف استفاده می شود و در این رها سازی به ازای هربوته آلوده از چهار عدد کنه شکارگر مختلف نظیر Phytoceiulus Persimilis A.&.H استفاده می شود در اغلب موارد این رها سازی منجر به کنترل کنه گیاه خوار و استقرار دراز مدت شکارگر می شود .
همچنین کنه شکارگر Zetzellia Mali (Ewing) یکی دیگر از شکارگرهای این کنه می باشد که از مراحل مختلف زیستی کنه تارتن دو لکه ای تغذیه می کند .
این شکارگر بیشتر از مراحل کم تحرک تر از میزبان خود تغذیه می کند و در نتیجه از تخم میزبان را ترجیح می دهد ، یکی دیگر از شکارگرهای این کنه Typhlodromus Keetanehi Dosse می باشد که از مراحل مختلف زیستی کنه تارتن دو لکه ای تغذیه می کند.
ج ) تلـفیقــی: بهتر است در محیط های کوچک نظیر باغچه منازل ، حتی المقدور شاخ و برگ درختان در بدو آلودگی به وسیله آب پاشی شستشو گردد همانطوری که گفته شد این شرایط را برای آفت بسیار نامساعد می کند و در بعضی از موارد جمعیت آفت به گونه ای کاهش می یابد که نیازی به عملیات مضاعف نمی باشد
در صورتی که بعد از اجرای این عملیات جمعیت آفت قابل توجه بود می توان از سموم شیمیایی نیز بهره برد و سموم نیز باید زمانی انجام شود که تاثیری روی کنه های شکاری نداشته و یا حداقل آسیب را داشته باشد.
برای تامین این هدف سموم انتخابی و نصف دُز توصیه می شود که حداقل تاثیر را روی آنها ایجاد می نماید لذا باید در باغات سیب از ترکیباتی که برای کنترل کرم سیب استفاده می شود نسبت به کنه های شکاری حداقل تاثیر سموم را به دنبال داشته باشد .
مثلاً کنه کش پلیکتران از جمله ترکیباتی است که نسبت به کنه های شکاری حداقل تاثیر و خطر را دارد. از آنجا که طغیان مجدد کنه ها پس از کنترل امری است عادی که پس از استفاده از ترکیبات کنه کش موجود در بازار بروز می نماید .
د) شیمیـــایـی: برای تصمیم گیری جهت انجام مبارزه شیمیایی از نمونه برداری برگها و شمارش تعداد کنه های روی تعداد معینی برگ استفاده می شود .
بطور کلی اگر نمونه برداری از برگها تراکم موردنظر را نداشت این عمل به فاصله 3 هفته باید تکرار شود در صورتیکه در هر 100 عدد برگ تعداد 10 کنه مشاهده شد فاصله نمونه برداری دو هفته و اگرتراکم بیشتر از این مقدار باشد بایستی فاصله یک هفته در نظر گرفته شود .
از اواخر اردیبهشت تا مرحله قبل از برداشت محصول وجود 50 کنه در هر 100 برگ به عنوان آستانه اقتصادی مطرح است که بایستی سمپاشی انجام گردد .
پی از شروع برداشت که معمولاً جمعیت شکارگاه ها قابل توجه می باشد و از سویی درختان نیز تحمل بیشتری دارند لذا آنها می توانند تراکم بالاتر از این حد هم را تحمل نمایند بطوریکه در چنین شرایطی تراکم 200 عددی کنه در 100 برگ برای آنها خطری در برندارد .
باید توجه داشت پس از برداشت محصول ممکن است تراکم جمعیت کنه با شدت تمام به افزایش خود ادامه دهد ولی فقط در صورت وجود 1000 عدد کنه در 100 برگ با بودن شکارگرها و تحمل گیاه خسارت جزئی وارد می شود .
باغداران بایستی توجه داشته باشند که اگر پس از برداشت محصول گرد و خاک باغ افزایش یابد ، در اثر آن تراکم جمعیت بطور ناگهانی افزایش یافته و به آستانه اقتصادی خواهد رسید و برگها نیز فرصتی برای سازگار شدن نخواهند داشت .